Een kleine Japanse stad met een sympathiek trambedrijf

Het trambedrijf van Takaoka (高岡市)

Japan ligt niet naast de deur. Mede daardoor wordt er weinig aandacht besteed aan de rijke variatie aan spoor- en tramwegen die het land te bieden heeft. Japan is bekend van de moderne Shinkansen-hoge­snelheids­lijnen, maar tegelijkertijd rijden er uiterst klassieke treinen en trams over het spoor.

De bekendste grote steden, zoals Tokyo, Osaka, Hiroshima, Nagasaki en Sapporo, beschikken allemaal nog over tramlijnen, maar dat zijn restanten zijn van vroegere grote tramnetten. In totaal zijn er nu 18 steden in Japan waar stads­trams en interlokale trams te vinden zijn. Deze trambedrijven zijn meestal klein van omvang en zijn voor westerse begrippen in vele opzichten ouderwets. Mondjesmaat komen er echter ook moderne lagevloertrams in het straatbeeld en worden voormalige spoorlijnen omgebouwd tot lightrail-verbindingen.

Takaoka in Japan. Bron: Google Maps.

Het trambedrijf van Takaoka

We lichten een van de leukste trambedrijven eruit, dat van Takaoka (高岡市). Een stad met 170.000 inwoners, gelegen aan de westkust van Honshu, het grootste eiland van Japan.

Er is één tramlijn met een spoorbreedte van 1067 mm en een totale lengte van 12,9 kilometer die de steden Takaoka en Imizu met elkaar verbindt. De tramlijn gaat enkelsporig deels door het centrum van Takaoka, loopt verder als interlokale lijn tussen de huizen en velden door en eindigt via een tweetal bruggen over het water bij de haven in Imizu. Deze afwisselende tramlijn doet denken aan die van de vroegere buurtspoorwegen in België (NMVB) waar ook veel Nederlandse tramliefhebbers warme herinneringen aan hebben.

Bij het vervoerbedrijf Manyosen werken 34 mensen, waarvan 20 bestuurders. Men heeft de beschikking over elf vierassers (genummerd in de 7000-serie) geleverd tussen 1961 en 1967 door Nippon Sharyo en zes tweedelige lage­vloer­trams genummerd MLRV 1001-1006. MLRV staat voor Manyosen Light Rail Vehicle. Deze voertuigen werden gebouwd tussen 2003 en 2009 door het Japanse Niigata Transys in licentie van Bombardier.

De tramlijn van Takaoka begint op dit kaartje linksonder bij het spoorwegstation (Ekimae) en eindigt rechtsboven aan de haven te Koshinokata in Imizu. Alle toeristische bezienswaardigheden, waaronder een Boeddhistische tempel, een bijna 15 meter hoog koperen Boeddha-beeld, straten met historische gebouwen, etc. worden aangegeven en zijn per tram bereikbaar.

Een tramkaartje bemachtigen

Aangekomen per trein in Takaoka staat met pictogrammen duidelijk aangegeven waar de tram aan de zijkant van het spoorwegstation begint. Dan is het zaak om aan een tramkaartje te komen en het liefst een dagkaart. Aangezien de Engelse taal voor Japanners bijna net zo moeilijk is als Japans voor ons, zijn er maar weinig (veelal geen) mensen met wie je eenvoudig kunt communiceren. De bereidheid van Japanners om je te helpen is echter zeer groot. Het is handig om eenmalig de Japanse tekens voor ‘tramdagkaart’ op een papiertje te laten schrijven en dit dan bij een volgende gelegenheid onder de neus van de lokettiste te duwen. In Takaoka werd door de lokettiste driftig naar de gereedstaande tram gewezen en was het duidelijk dat zij geen dagkaart verkocht.

Bijna overal in Japan betaal je aan het einde van de tramrit bij de bestuurder. Wel dien je vaak bij het binnengaan van de tram een ‘seiriken’ uit een automaat te nemen. Dit is een genummerd kaartje waarop de bestuurder later kan zien bij welke halte je bent ingestapt om de ritprijs te bepalen. De prijs kun je zelf ook aflezen op een soort scorebord. Onder toezicht van de bestuurder deponeer je bij het uitstappen de ‘seiriken’ en het geld van de tramrit in een betaalbox. Met een uiterst vriendelijke knik en een duidelijk uitgesproken “hai!” (ja!) van de bestuurder weet je dat je het goed hebt gedaan.

Met de linksboven afgebeelde ‘seiriken’ genummerd 0 is duidelijk wat de ritprijs is: 340 yen. Was ik bij halte 6 ingestapt dan had ik 190 yen moeten betalen. Eenvoudig toch, dat reizen per tram in Japan?

In plaats van telkens te moeten betalen aan het einde van elke tramrit is een tramdagkaart handiger. Deze is inmiddels bij bijna elk trambedrijf in Japan te koop. De prijs van een dagkaart voor de tram in Takaoka bedraagt 800 yen (ongeveer 6 euro) en deze is verkrijgbaar bij de bestuurder.

De dagkaart is gedateerd 30.4.19 (19 april 2018). In Japan rekent men traditioneel met tijdperken vanaf de troonsbestijging van een nieuwe keizer. De huidige Keizer Akihito besteeg de troon in 1989, waarmee het Heiseltijdperk begon. 1989 was het jaar Heisel 1 en het huidige jaar 2018 is dan Heisel 30 zoals op de dagkaart is geschreven.

Beeldimpressies van het materieel, de tramlijn en het personeel

De 51 jaar oude motorwagen 7073 in (nog oude) bedrijfskleuren overbrugt de brede Shokawa-rivier op weg naar Koshinokata. De tijd lijkt hier stilgestaan te hebben en op weinig andere plaatsen in de wereld zal zo’n klassieke tramaanblik mogelijk zijn in 2018.

Op dezelfde trambrug werd de trambestuurster geportretteerd, keurig in uniform met pet, een fors polshorloge om op de seconde nauwkeurig de tijd in de gaten te kunnen houden en zwarte handschoenen. Bij de andere trambedrijven in Japan zijn de handschoenen veelal wit van kleur.

Aangezien de lijn enkelsporig is zijn er wisselplaatsen om de trams te laten passeren, zoals hier bij de halte Nakashimminato met motorrijtuig 7074 uit 1967. De trams rijden om de 15 minuten.

Lagevloertram MLRV 1005 in de rode bedrijfskleuren rijdt ter hoogte van Yoshihisa in het midden van de straat met traditionele huizen. Op deze werkdag waren in totaal drie oude vierassers en vier moderne lagevloertrams onderweg.

Een tweede trambrug over water bevindt zich bij Higashi-Shimminato. MLRV 1004 is van binnen en van buiten uitgedost als Doraeman-tram. Doraeman is een stripverhaal van de gelijknamige robotkat die vanuit de toekomst is teruggereisd in de tijd. De serie is bedacht door Fujiko F. Fujio die in Takaoka is geboren. In de dienstregeling van het trambedrijf staat aangegeven hoe laat de Doraeman-tram rijdt.

Een herinnering aan het verleden

Tussen de steden Takaoka en het nabijgelegen Toyama bestond een doorgaande interlokale tramlijn (de Imizu-lijn). De interlokale trams van de 5000-serie, in 1950 gebouwd door Hitachi, waren een slag groter dan de stadstrams van beide steden en reden ook gekoppeld of met bijwagen.

In 1965 werd deze interlokale lijn voorgoed onderbroken door de aanleg van een nieuwe haven bij het huidige eindpunt Koshinokata. Oostelijk van de haven bleven de interlokale trams rijden naar Shin-Toyama. Dit resterende traject (de Shasui-lijn) met een lengte van 14,4 km werd op 1 april 1980 stilgelegd. Westelijk van de haven werd in 1965 het voorheen interlokale traject tussen Shinminato en Koshinokata (4,9 km) ingelijfd door de stadstram van Takaoka. Shinminato is als stad in 2005 opgegaan in de stad Imizu.

De bestaande tramlijnen in 2018 van Takaoka en Toyama met als onderbroken lijn het opgeheven interlokale traject tussen beide steden, opgetekend in een weergave van OpenRailwayMap.

Van de interlokale motorwagens heeft één exemplaar (de 5022) het overleefd als werkwagen in Takaoka. Recent is men begonnen met de opbouw van een klein museumpark langs de huidige tramlijn, met de nu buiten dienst gestelde 5022 als middelpunt.

De 5022 in het in aanbouw zijnde museumpark ter hoogte van de tramhalte Shin-Yoshihisa houdt de herinnering levendig aan de interlokale tramlijn naar Toyama.

Terug in de tijd toen de interlokale tram nog in bedrijf was. De opname is gemaakt aan het eindpunt Shin-Toyama, vermoedelijk in 1977 en komt uit de collectie van Henk Ontrop (fotograaf onbekend).

Een vraagteken bij de toekomst

Takaoka ligt aan de westkust van Honshu, het grootste eiland van Japan. In 1980 telde Takaoka nog 187.000 inwoners, maar inmiddels is dit aantal al teruggelopen naar 170.000. Veel jongeren trekken weg en er is sprake van extreme ver­grijzing. Dit heeft zichtbaar zijn weerslag op de lokale economie en het tram­bedrijf.

In 2002 ging het toenmalige trambedrijf, Kaetsunō Railway, failliet. De tram moest gered worden door de oprichting van een nieuwe maatschappij, Manyosen, waarin de steden Takaoka en Imizu (voorheen Shinminato) deelnemen. Dit leidde onder andere tot de aanschaf van het zestal nieuwe lagevloertrams om het verouderde wagenpark deels te moderniseren. Buiten de spitsuren zijn er echter behalve een paar duttende omaatjes nauwelijks passagiers in de trams. Ook in het centrum van Takaoka ogen de winkels op een werkdag als dat het op een zondag is.

Diverse reisverslagen op het internet bevestigen deze eigen waarneming. Reeds in 1993 werd een “Comité om van de Manyo-lijn te houden” opgericht om het gebruik van de tramlijn te promoten. Voor 1000 yen per jaar (omgerekend bijna 8 euro) kun je hier lid van worden en dit geeft onder andere privileges bij aan­kopen in de lokale winkels. Takaoka probeert ook met Engelstalige initiatieven de toeristische attracties te promoten om meer bezoekers naar de stad te trekken.

Het is te hopen dat de steden Takaoka en Imizu genoeg financiële middelen beschikbaar zullen blijven stellen om het sympathieke trambedrijf voort te zetten. Aan de morele steun van het “Comité” en de tramliefhebber zal het niet liggen.

Paul van Baarle

De foto’s zijn op 19 april 2018 gemaakt door Paul van Baarle, tenzij anders vermeld.