Nieuwe boeken en dvd’s
Höyryveturit Valtionrautateillä
The Steam Locomotives of the Finnish State Railways
Door: E. Pölhö & P. Hokkanen. Uitgever: Libris Oy (2017). 528 blz. 21x 28,5 cm. 387 foto’s, 44 maatschetsen, 5 kaarten, vele tabellen en overzichten. Tweetalig. Artikelnummer 97-0501. Prijs: € 69,95.
Finland was tot december 1917 een groothertogdom en maakte deel uit van het Russische Rijk. De eerste spoorlijn werd pas in 1862 in gebruik genomen en werd aangelegd in Russisch breedspoor. Het netwerk ontwikkelde zich daarna langzaam: de hoofdlijnen tussen 1876 en 1894, maar veel lijnen dateren van na de Eerste Wereldoorlog. Lijnen werd nog aangelegd tot het begin van de jaren 60.
De eerste stoomlocomotieven kwamen uit Groot Britannië. Zelfs de Britse fabrikanten zagen in dat open voetplaten voor Finland niet praktisch waren en het personeel kreeg daarom ruime machinistenhuizen. Bovendien werden de locs voorzien van een draaistel voor betere rij-eigenschappen op primitief spoor. Volgens Russische voorschriften werden de locs voorzien van een ‘reling’ rondom de ketel, en om stoken met hout mogelijk te maken was er een flinke vonkenvanger voorop.
Hoewel later ook andere dan Engelse of Schotse fabrikanten locomotieven bouwden voor Finland en er ook sprake was van Amerikaanse invloeden, hadden Finse stoomlocs in het algemeen een glad uiterlijk, zonder veel poespas van leidingen en accessoires. De locomotieven waren vaak van bescheiden formaat (voor breedspoor) vanwege de lichte rails en lage snelheden.
Het eerste boekje over Finse stoomlocs verscheen in 1975 bij uitgever Stenvall, het jaar waarin de laatste stoomloc in Finland buiten dienst werd gesteld. Ook dit boek was tweetalig (Fins/Duits). Het onderhavige werk is uitgegeven in 2017 vanwege het 50-jarig bestaan van de Finse NVBS, de SRSR. Het is wederom tweetalig (Fins/Engels). De vertaling is bovendien integraal en daardoor is het een flinke pil geworden van ruim 500 bladzijden.
Alle stoomlocs van de staatsspoorwegen worden behandeld. Er waren vrijwel geen particuliere spoorwegmaatschappijen in Finland en die er wel waren, werden vaak overgenomen door de staat. Ook de locs die werden buitgemaakt in twee wereldoorlogen, voornamelijk Russische locs en een paar smalspoorlocs, komen aan bod.
Het boek geeft alle data die een echte liefhebber tegenwoordig verwacht: in- en buitendienststelling van iedere loc, met fabrieksnummers, technische gegevens en maatschetsen van de belangrijkste series. Plus een verhaal over de inzet van de verschillende series. Voor elke asindeling is een korte inleiding geschreven met vaak een vergelijking met het buitenland.
Kortom: dit is een standaardwerk over Finse stoom, dat de echte stoomliefhebber in zijn bibliotheek zal willen hebben staan. De eigentijdse opmaak met gekleurde pagina’s en fonts zal niet iedereen aanspreken, maar het is een indrukwekkend boek geworden, waarin duidelijk veel research is gestoken.
Bestellen via de webshop (gratis verzending)
Svenska Rälsbussar (SJK skriftserie nr. 92)
Door: Arne Hälqvist. Uitgever: Svenska Järnvagsklubbens (2018). 676 blz. 21×23 cm. 590 foto’s, 138 tekeningen, geen kaarten. Artikelnummer 0097-0505. Prijs: € 79,95.
Net als in veel andere Europese landen begon in Zweden het tijdperk van de railbus met pogingen om wegvoertuigen op de rails te zetten, bijvoorbeeld door de MHJ (Mjölby-Hästholmens Järnväg), die in 1924 een bus van FIAT ombouwde. In de jaren 30 ontwikkelde de firma Hilding Carlssons Mekaniska Verkstad een gestroomlijnde railbus, eerst tweeassig, later met draaistellen. Enigszins onpraktisch was het dat deze firma in Umeå geen spooraansluiting had! Maar deze railbussen waren een succes en werden tot 1950 aan de SJ geleverd.
Vanaf 1953 kwamen de klassieke SJ-railbussen in dienst: de Y6 en Y7, 378 motorwagens en bijna net zo veel bijwagens. De Y7 was comfortabeler dan de Y6. Opvallend is dat volgens hetzelfde concept ook elektrische railbussen werden gebouwd (de X16 en X17) en zelfs drie en vierdelige treinstellen voor de TGOJ (Trafikaktiebolaget Grängesberg–Oxelösunds Järnvägar) en SJ.
Hoogtepunt was de X9 van de SJ, bekend als de ‘paprika-trein’ vanwege de kleur. De lichtgewicht elektrische vierwagentrein werd ontwikkeld door Hilding Carlssons. Aandrijving vond plaats door middel van cardanassen vanaf elektromotoren onder de bak. De luxe rijtuigen waren, zoals bij de railbussen, erg laag geconstrueerd. Inrichting van de rijtuigen was Zweeds modern en zou niet hebben misstaan in een jaren 60-woonkamer. Zie de links hieronder. De treinen waren de trots van de SJ.
Dit boek beschrijft alle Zweedse railbussen en treinstellen die zijn gebaseerd op de railbustechniek. Zowel van de staatsspoorwegen (SJ) als particuliere maatschappijen, normaalspoor en smalspoor. Naast de technische ontwikkeling en de fabrikanten wordt uitgebreid ingegaan op de inzet vanuit de verschillende depots. Jammer is dat daarbij geen kaarten zijn opgenomen. Daarna volgt een beschrijving van alle voertuigtypen, inclusief bijwagens. Vaak met tekeningen, plattegronden, foto’s (in kleur indien beschikbaar) en technische gegevens. Ten slotte is er een uitgebreid nummeroverzicht met bouwjaar, stationering en jaar+maand van buitendienststelling.
Aan dit boek hangt een flink prijskaartje, maar voor iedereen met belangstelling voor het Zweedse spoor en railbussen en met een goede kennis van de Zweedse taal zal het zeker de moeite waard zijn. Bij het boek heeft NVBS Winkel bovendien een betaalbare spoorwegatlas van Scandinavië, zodat het gemis aan kaarten kan worden gecompenseerd.
Bestellen via de webshop (gratis verzending)
Foto’s
Automotrici FS (Primo fascicolo)
Door: Angelo Nascimbene. Uitgever: Duigi Editrice (2019). 1084 blz. A4. 150 kleuren- en zw/w-foto’s, 30 tekeningen, 2 kaarten. Artikelnummer 0155-0101. Prijs: € 14,00 afgehaald, € 17,90 per post.
Ook in Italië bestond in de jaren 20 van de vorige eeuw de behoefte aan economische treinen voor nevenlijnen. In deze periode werd door de Italiaanse Spoorwegen (FS) een tiental prototype motorwagens in dienst gesteld. Deze werden gebouwd door Fiat, DWK in Duitsland en door de FS zelf.
In de jaren 30 werden daarna gestroomlijnde motorwagens gebouwd door de fabrikanten Fiat en Breda. Eerst met benzinemotoren, later met dieselmotoren. Kenmerk van de Fiat-wagens was de enorme radiator in de neus, die de trein een enigszins agressief uiterlijk gaf. De wagens van Breda hadden een iets meer gestroomlijnde kop. Meestal was de motor in het draaistel geplaatst, naast de machinist in de kop van het rijtuig. Dat moet tamelijk lawaaiig zijn geweest. Latere uitvoeringen konden ook geschakeld rijden.
De motorwagens waren populair in Italië en stonden bekend als Littorino. Uiteindelijk werd zelfs een driewagenstel (ATR 100) ontwikkeld met een nog grotere radiator, zodat de trein het uiterlijk kreeg van een vis op het droge. De drie treinstellen werden pas na de Tweede Wereldoorlog in gebruik genomen en stonden na een opknapbeurt bekend als de Trebello, de “mooie drie” (naar analogie met de latere Settebello, “mooie zeven”). Daarbij ging het over de inrichting en niet om het uiterlijk!
Dit is het eerste deel van drie werken over Italiaanse motorwagens en treinstellen. Met veel foto’s en (technische) tekeningen worden de motorwagens beschreven. Natuurlijk zijn er overzichten met gegevens van de verschillende typen. Uiteraard in het Italiaans, maar voor de liefhebber met wat vakantiekennis van de taal best te volgen. De foto’s zijn boeiend, meestal in zwart/wit, maar omdat de wagens tot de jaren 70 hebben gereden ook in kleur.
Dit werk maakt deel uit van de serie van boeken van uitgever Duegi die eerder Italiaanse elektrische locomotieven en stoomlocs heeft behandeld. Deel 2 over de motorwagens (jaren 50 inclusief de TEE en de panoramawagen ALtn 444) is inmiddels verschenen en is binnenkort verkrijgbaar in de NVBS Winkel.
Bestellen via de webshop (excl. verzending)
SJ:s normalspåriga ånglok
Door: Lars Olov Karlsson. Uitgever: Stenvalls (2017). 256 blz. 17×25 cm. 375 foto’s. Artikelummer 0097-0512. Prijs: € 29,50.
Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 1
Door: Lars Olov Karlsson. Uitgever: Stenvalls (201?). 272 blz. 17×25 cm. 465 foto’s, 11 kaarten. Artikelnummer 0097-0507. Prijs: € 29,50.
Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 2
Door: Lars Olov Karlsson. Uitgever: Stenvalls (201?). 279 blz. 17 x 25 cm. 383 foto’s, 5 kaarten. Artikelnummer 0097-0508. Prijs: € 29,50.
In 1973 bracht de Svenska Järnvagsklubbens het boek ‘Normalspåriga ånglok vid Statens Järnvägar’ uit, de Zweedse ‘Waldorp’. Het boek stond ook bekend als ‘het rode boek’ en beschreef alle normaalsporige stoomlocs van de SJ, inclusief de locomotieven die na 1938 werden overgenomen van particuliere spoorwegmaatschappijen (circa 600 locomotieven).
De laatste druk van dit boek verscheen in 2008 bij uitgeverij Stenvall maar is nu uitverkocht. Het boek is vervangen door een uitgave in drie delen. Het eerste deel SJ:s normalspåriga ånglok beschrijft de locomotieven van de SJ, maar niet de locomotieven van de particuliere bedrijven. Deze staan in twee extra delen Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 1 & 2. De particuliere (‘enskilde’) spoorwegmaatschappijen waren ontstaan doordat de staatsspoorwegen (later SJ) alleen de concessie kregen voor een aantal hoofdlijnen, de zogenaamde ‘stambanan’.
De laatste stoomloc in Zweden was een type J en ging in 1977 buiten dienst, maar reed toen voor de Jularbo-Månsbo Järnväg. Opvallend veel Zweedse stoomlocs hadden binnenliggende cilinders, ook deze 1’C2’ tenderloc, een bouwvorm die zelfs in Engeland niet veel voorkwam. Maar als u de ZLSM heeft bezocht, wist u dat waarschijnlijk al. De Zweedse locomotieven bij de ZLSM hebben namelijk ook binnenliggende cilinders.
De opzet van SJ:s normalspåriga ånglok is vergelijkbaar met de andere delen uit deze serie van boeken van uitgeverij Stenvall: naast de beschrijvingen van de locomotieven zijn er ‘kaderstukjes’ over verwante onderwerpen, zoals asindelingen, oververhitters, tenders, etc. Bij de beschrijvingen van de locomotieven staat telkens een kort overzicht met de hoofdafmetingen. Achterin het boek staat een nummerlijst met klasse-aanduiding (en namen waar van toepassing), maar geen fabrieksnummers, bouwjaar en buitendienststelling.
De overgenomen locomotieven van de particuliere maatschappijen zijn opgenomen door middel van een foto, maar verder wordt slechts verwezen naar de twee aanvullende deeltjes. In deze deeltjes staat een uitgebreidere beschrijving van deze locomotieven maar ontbreken de hoofdafmetingen. Door de mix van kleuren en zwart-witfoto’s, kaders en verwijzingen, maakt het boek een beetje een rommelige indruk.
Wie een overzicht zoekt van alle Zweedse stoomlocs moet voor normaalspoor dus drie boeken aanschaffen. Bovendien zijn er nog twee delen over de smalspoor- en industrielocomotieven.
Bestellen via de webshop
Door lagere portokosten zijn alle deeltjes uit deze serie in prijs verlaagd en kosten nu € 29,50 per stuk (gratis verzending).
Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 1
Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 2
Ook verkrijgbaar
Ånglok vid Sveriges industrier
Der Rheingold
Dvd. 58 minuten. Uitgever: Eisenbah Kurier (2013). Artikelnummer 459-0500. Prijs: € 19,80.
In 1962 nam de Deutsche Bundesbahn een nieuwe ‘Rheingold’-trein in gebruik. De oorspronkelijke trein reed vanaf 1928 met Pullmanwagens tussen Hoek van Holland en Basel, later ook naar Luzern, Zürich en Milaan.
De trein was in 1962 nog geen TEE en reed provisorisch met een elektrische loc DB E10.12 (nummers E10.1239-1244), voorzien van de crème/blauwe kleur van de trein en met een gewijzigde overbrenging voor 160 km/u. Deze locomotiefserie werd later vervangen door een “Bügelfalte” E10.13 (later Baureihe 112).
In 1965 werd de trein een TEE, nummers 9 en 10, en reed van zowel Amsterdam en Hoek van Holland naar Genéve en München. Daarbij werden rijtuigen uitgewisseld met TEE Rheinpfeil in Duisburg. De rijtuigen kregen de TEE-kleuren crème/rood.
Aanleiding voor deze dvd is het 50-jarig bestaan van de naoorlogse Rheingold. Veel van de rijtuigen uit deze trein zijn gered, onder andere dankzij de Freundeskreis Eisenbahn Köln e.V. Dat geldt voor de beroemde uitzichtwagen (“dome-car”), de restauratiewagen met keuken in twee verdiepingen (“Buckel-wagen”), maar ook voor enkele wagens uit 1928.
We krijgen de trein uitgebreid te zien, afgewisseld met oude beelden, bijvoorbeeld uit oorspronkelijke reclame voor de trein door de DB. In kleur, maar wel wat oubollig. Bellen in de trein was toen nog bijzonder, tegenwoordig hebben we allemaal een telefoon in de trein en van wifi had in 1962 nog niemand gehoord.
We zien zelfs een trein met alle “dome-cars” en nog een flink aantal andere Rheingold-rijtuigen. Met stoom ervoor, een Bayerische S3/6 uiteraard, maar stiekem twee oude SBB-elocs erachter, die ooit voor TEE-treinen werden gebruikt. Ok, de “dome” is iets lager dan in 1962, maar een kniesoor die daarover valt. De keuken in de “Buckel-wagen” was ten tijde van de opnamen nog niet af, maar is tegenwoordig weer volop in gebruik. Met de link hieronder is te zien hoe de wagens er nu uitzien. En als u een ritje wil meemaken, kan dat ook met “NostalgieZugReisen”. Deze dvd is genieten voor TEE-liefhebbers zoals uw recensent.
Bestellen via de webshop (gratis verzending)
Meer informatie
Die Wuppertaler Schwebebahn
Dvd. 45 minuten. Uitgever: tram-tv (2008). Artikelnummer 463-0021. Prijs: € 19,95.
De Schwebebahn is ruim 13 km lang en werd vanaf 1901 in gebruik genomen tussen Vohwinkel en Oberbarmen. Het gaat om een hangende monorail-constructie, uitgedacht door Eugen Langen in Keulen voor industriegebruik. Ruimtegebrek in het smalle dal van de Wupper was de aanleiding om voor dit systeem te kiezen. Een groot deel van de lijn kon boven de stroom worden gebouwd.
Het dal was al aan het begin van de vorige eeuw sterk geïndustrialiseerd, zodat de vervoersbehoefte groot was. Naast spoorlijnen had Wuppertal voor de Tweede Wereldoorlog een uitgebreid tramnet van 175 km in twee spoorbreedten. Er was bovendien een korte tandradlijn. Vanaf 1949 werd nog een net van 25 km trolleybus aangelegd. De trolleybus en tram zijn respectievelijk in 1972 en 1987 weer verdwenen. Maar de Schwebebahn is nog in gebruik, hoewel momenteel vanwege een ongeluk sprake is van “Ersatzverkehr” met bussen.
Deze dvd gaat op reis met de Schwebebahn, samen met een gezelschap senioren uit Keulen. Het gezelschap maakt de rit met de oudste wagen van de Schwebebahn, de zogenaamde “Kaiserwagen”. Maar wij gaan zelf op stap. Ondertussen wordt de geschiedenis van de Schwebebahn verteld. We zien oude en nieuwe stations, het keren bij de eindstations en de werkplaats met twee verdiepingen. Vanzelfsprekend rijden we ook mee met de bestuurder.
De opleiding van bestuurders wordt besproken evenals de noodremprocedure. Het is natuurlijk niet handig als de wagens tussen twee stations tot stilstand komen en dat doen ze ook niet. Maar ze rijden wel achteruit in een noodgeval. Dat krijgen we ook te zien. In de opnamen is goed te zien dat de wagens dankzij de monorailconstructie enigszins kunnen schommelen, zowel in de bogen als bij in- en uitstappen. De echte Wuppertaler is daaraan gewend. Voor wie liever vaste grond onder zijn voeten wil, maken we bovendien een uitstapje naar het Bergische Strassenbahnmuseum.
De rit wordt gemaakt met de fraaie “Benrather”, wagen 107 uit 1937. Na opheffing van de lijn vanuit Vohwinkel in 1962 reed de wagen nog tot 1969 in Aken. Deze dvd is gemaakt voor de indienststelling van de nieuwste generatie rijtuigen van Vossloh Kiepe voor de Schwebebahn vanaf 2015.
Bestellen via de webshop (gratis verzending)
Er is ook een dvd over de tram in Wuppertal: Die Wuppertaler Straßenbahn.
Meer informatie
Längst vergessene Strassenbahnen: Die Strassenbahn in Aachen.
Dvd. 60 minuten. Uitgever: tram-tv (2018). Artikelnummer 463-0027. Prijs: € 20,20.
Längst vergessene Strassenbahnen: Hannover in den 70er Jahren.
Dvd. 50 minuten. Uitgever: tram-tv (2017). Artikelnummer 463-0028. Prijs: € 20,20.
Twee deeltjes uit het assortiment van ‘tram-tv’ met vooral veel (kleuren)beelden van trams in de jaren 70. De Duitse steden zijn dan weer opgebouwd met naoorlogse architectuur en de auto is bepalend voor het straatbeeld.
De tram in en rondom Aken had ooit een netwerk van meer dan 250 km. Maar de lijnen waren grotendeels enkelspoor, zonder eindlussen en gelegen naast de weg. In de jaren 50 begon de inkrimping van het net. De lijnen werden ‘verkraftet’ oftewel omgezet in busdiensten.
In de stad Aken werden waar mogelijk nog trajecten tweesporig met vrije baan, maar dat lukte niet voor de binnenstad. Hier bleef het zeer krap. Na dure plannen voor tramtunnels was het advies van verkeerskundige Prof. Dr. Ing. Hermann Nebelung uit Aken in 1972 conform de tijdsgeest: opheffen!
De beelden van deze documentaire zijn grotendeels in kleur, maar van wisselende kwaliteit. Bijzonder zijn de opnamen van de lijn Herzogenrath-Aken in Kerkrade in de Grensstraat, zie ook de link hieronder. Engelse tramfans hebben de situatie bij een afscheidsrit uitgebreid gefilmd en er zijn ook leuke zwart-witopnamen. Natuurlijk komt de lijn naar Vaals ruim in beeld, want dit werd in 1974 uiteindelijk de laatste lijn.
Opvallend bij vele opnamen uit Aken is de verkeersdrukte, de rode trams moeten zich tussen de vele Kevers, Opeltjes en Mercedessen een weg banen. Genieten voor de autoliefhebber van nu, maar waarschijnlijk niet voor de verkeersdeelnemers van toen. Goed is te zien dat in de laatste jaren het spoor werd verwaarloosd. Aken moest het sinds de jaren 50 (toen de laatste nieuwe Grossraumwagens van Talbot werden gekocht) doen met tweedehands trams van opgeheven trambedrijven in Duitsland.
Alle bijzondere tramtypen komen in deze documentaire aan bod. Er zijn leuke beelden van de vele afscheidsritten, altijd druk bezocht en inclusief paardentrams uit de begintijd. Het was zwaar werk voor de sterke paarden om de overvolle trams tegen de hellingen in het Akense net vooruit te krijgen; een van de paarden struikelt zelfs. Dit is een bijzonder leuke dvd voor iedere tramliefhebber.
Ook in Hannover was het drukke autoverkeer in de jaren 70 een probleem voor het trambedrijf. Weliswaar had het plaatselijke bedrijf Üstra in de jaren 50 en 60 ruim geïnvesteerd in moderne trams van Düwag (Grossraumwagens en gelede trams), maar door de drukte liepen de trams steeds meer vast.
Plannen voor een U-Bahn bleken te duur, zodat – in tegenstelling tot Aken – werd gekozen voor tunnels in de binnenstad en een Stadtbahn. Daarvoor werden in grote aantallen nieuwe trams bij Düwag besteld van het type Stadsbahn. Ze werden geleverd in een opvallende kleur groen, toen in de mode, maar nu gedateerd. De echte liefhebber prefereert het traditionele crème.
De wagens en Stadtbahn-tunnels heb de tram gered. Alleen de buitenlijnen, waaronder de bekendste naar Hildesheim, moesten er aan geloven. In deze dvd komen de Grossraumwagens en de Stadtbahnwagens uitgebreid in beeld. Ook het oudste materieel, stalen wagens uit de jaren 30 zijn te zien. Dit alles in een stad die vanwege alle tunnelplannen zichtbaar overhoop lag.
Die Strassenbahn in Aachen (gratis verzending)
Hannover in den 70er Jahren (gratis verzending)
Een leuk filmpje over de Grensstraat in Heerlen.
Leo de Jong
| [printfriendly] |
Uit de winkelIn deze rubriek bespreekt Leo de Jong boeken, dvd’s en andere publicaties die recent zijn toegevoegd aan het aanbod van de NVBS Winkel. Ben je lid van de NVBS, dan kun je deze zaken kopen in de winkel in Amersfoort. Nagenoeg alles is ook te bestellen via onze webshop. In dat geval zijn er geen verzendkosten, tenzij anders vermeld. |