Amsterdam Westhaven in 1969 en 2015

Van NS 2200 naar DB 189

tekst en foto’s: Fons van der Jagt

In de vorige eeuw lag het accent bij de overslag en het goederenvervoer in Amsterdam vooral in het oostelijk havengebied. De emplacementen Rietlanden, Watergraafsmeer en die rond de Entrepothaven zorgden voor de afwikkeling van het drukke goederenvervoer. In de jaren vijftig en zestig ontstonden spooraansluitingen bij bedrijven in het westelijk havengebied en kwamen er ook kleinere emplacementen om de aanvankelijk kleinschalige vervoeren te verwerken.

Met de komst van grotere verladers in dit westelijke havengebied, zoals het Overslag Bedrijf Amsterdam, nam het belang van die kleinere emplacementen toe. Uiteindelijk zouden alle belangrijke activiteiten van oost naar west verhuizen. De sporen rond de grote Van Gend & Loos-loods, de Rietlanden, de Westerdoksdijk en de spooraansluitingen – alle in het oostelijk gebied – vielen ten prooi aan de woningbouwplannen van de gemeente Amsterdam. Alleen de Watergraafsmeer bleef, maar wordt niet meer voor het goederenvervoer gebruikt. Dit emplacement dient nu als opstelterrein voor reizigersmaterieel en er is een onderhoudsbedrijf gevestigd.

Vrijwel alle wat grotere industriële of overslagactiviteiten verhuisden naar het westelijk havengebied. Een indruk van de emplacementen en spooraansluitingen in Amsterdam geeft de kaart op Sporenplan Online uit 1965 (er zijn daar twee kaarten te zien: Amsterdam – Halfweg en Amsterdam Oost).

Op 1 februari 1969 staan twee treinen, elk getrokken door drie diesellocs van de serie 2200, klaar om een trein met steenkolen of ijzererts naar Duitsland te brengen. De rechter loc is de NS 2294. Deze 2200-en zijn zodanig geplaatst dat zowel op de heen- als terugreis een cabine voorop zit. In dit havengebied is het Overslag Bedrijf Amsterdam gevestigd, dat de overslag van bulkgoederen van zeeschepen op de trein of de binnenvaart verzorgt. Wie heel goed kijkt, ziet links op de achtergrond nog net de zogeheten pelikaankraan, die steenkool of ijzererts uit het zeeschip haalt en op het opslagterrein werpt. Dit wordt vervolgens met een lopende band omhoog gebracht en in een vultrechter gestort, waarna de goederenwagens via die trechter stuk voor stuk worden beladen. In die tijd heeft het rangeer/opstelterrein Westhaven nog maar drie sporen, maar wel een vrijbalk en ergonomisch onverantwoorde “handwisselkloten”. Verder is het maar een kale bedoening in de Westhaven. Uiterst rechts is nog een stukje van de spoorlijn Amsterdam CS – Hembrug – Zaandam te zien.

Ruim 45 jaar later, op 19 april 2015, is de situatie volkomen veranderd. Er hangt nu bovenleiding en de wissels kunnen nu zonder dat het de rangeerder moeite of zijn rug kost met elektromotoren omgezet worden. Er is een flink aantal sporen met betonnen dwarsliggers bijgekomen. Verder is de omgeving voorzien van allerlei hedendaagse attributen zoals een telefoonmast, een windenergiemolen, een windzak om te zien uit welke hoek de wind waait en graffiti op de wagons. NS heeft het goederenvervoer afgestoten en overgedaan aan de goederendochter van het spoorbedrijf Deutsche Bahn (DB). Op de foto de elektrische locomotief 189 023, klaar voor vertrek met een trein naar Duitsland. Ook staat rechts een dieselloc, een class 99 met nummer DE 685, van het eveneens Duitse RheinCargo. Links is – nu wat beter – nog een pelikaankraan te zien. En de spoorlijn naar Zaandam is verlegd en met het verdwijnen van de Hembrug is zowel voor het trein- als het scheepvaartverkeer een obstakel uit de weg geruimd.