Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

In deze rubriek brengt Ciril van Hattum spoorse zaken voor het voetlicht die buiten het gewone liggen. In deze ‘buiten-gewoon’ gaan we naar Pakistan.

In de grootste stad van het land, Karachi, werd tussen 1905 en 1909 de paardentram – opvolger van de stoomtram! – vervangen door een tram, rijdend op vloeibare brandstof. Aanvankelijk was dat benzine en later dieselolie (maar nooit petroleum zoals in ‘Trams 2012’ staat vermeld). Niet helemaal uniek, want ook in een paar andere steden van het voormalig Brits-Indië waren dit soort trams te vinden. Maar Karachi heeft het als enige volgehouden tot 1975.

Er waren in de stad zes lijnen met materieel zoals op de foto – wel meermalen van kleur gewisseld – dat onder leiding van de Britse overheersers goed werd onderhouden. In 1947 werd Pakistan onafhankelijk en werd goed onderhoud moeilijker mede door gebrek aan de juiste materialen. Dankzij vakmanschap en inventiviteit lukte het echter redelijk, maar in de zestiger en zeventiger jaren werden steeds vaker rijtuigen opgeofferd om als plukwagen dienst te doen. Met als gevolg opheffing van lijnen. Ten tijde van deze foto uit 1974 van Preedystreet bij het beginpunt rijdt er nog één lijn; lijn 6 naast de tram is al verbust. U ziet de conducteur op de treeplank zijn best doen de ritprijs bij de passagiers te innen. Een gehelmde politieagent staat het verkeer te regelen, want de lichtinstallatie is defect.

De tram had veel aanhangers – letterlijk en figuurlijk – mede doordat de ritprijs iets lager was dan die van de bus. Ook zullen dit de laatste trams ter wereld zijn geweest met treeplankpassagiers. Motorwagen 117 kan het echter wel aan: de passagier staande op de middenbumper houdt zich vast onder het maatschappij-embleem MTC. Dit staat voor Mohamedali Tramways Company, genoemd naar de man die kort na de onafhankelijkheid het bedrijf heeft overgenomen.

De remise was gevestigd in de M.A. Jinnahroad, genoemd naar Pakistans eerste president. Er hing een verschrikkelijke dieselolielucht, waaraan de chef, mister Hassan, inmiddels wel gewend zal zijn geweest. Een op-en-top vakman die jarenlang met zijn monteurs de zaak gaande heeft weten te houden. Achterin lagen allerlei brokstukken van gekannibaliseerde motorrijtuigen.

Alleen de wagen achter het hoofd van mister Hassan is inzetbaar: de rij links bestaande uit de 103, 152 en 98 niet. Maar deze zullen zeker nog hersteld worden. Vooral de (vuil)witte zijbeplating had het zwaar te verduren: omdat de tram geen vaste haltes kende sloegen de passagiers met de vlakke hand op deze metalen platen om aan te geven dat ze eruit wilden. Engeland heeft de tweeassige motorrijtuigen geleverd; zij werden vanaf 1945 voorzien van Perkins dieselmotoren. De laatste 13 rijtuigen (145-157) zijn als diesel nieuw afgeleverd, de overige die toen nog dienst deden (94-145) werden omgebouwd van benzine naar diesel. De spoorwijdte bedroeg 4 ft (1216 mm).

Twee jaar na sluiting was het hele remisecomplex ontruimd. Zo gemakkelijk als je binnen kwam toen de trams nog reden, zo moeilijk was het om nu toegang te krijgen tot het terrein. Bij de enige poort in de stenen omheining zat een gewapende bewaker op een krukje die iedereen de toegang weigerde. Maar met behulp van enkele roepies lukte het om op het verder lege terrein een foto te maken van motorrijtuig 150, in zijn eentje achtergebleven op de immense lap grond.

Pakistan kende geen verkeersmuseum en daarom had de 150 waarschijnlijk nog geen plaatsje gevonden. Het is te hopen dat deze motorwagen toch van sloop gered is en zich nog ergens bevindt. Mochten er lezers zijn die er meer van weten, schrijver dezes houdt zich ten zeerste aanbevolen.

De foto’s zijn gemaakt in 1974 en 1977 door de auteur, Ciril van Hattum.

Rectificatie

ET1 (1898) tot 1990 in gebruik als werkwagen.

Evert Heusinkveld uit Almelo wijst op enkele onjuistheden in de vorige ‘buiten-gewoon’ over de Trossinger Eisenbahn. Loc ‘Lina’ is geen stoomloc maar een kleine e-loc (AEG, 1902). Momenteel de oudste nog rijvaardige e-loc in Duitsland.

De lijn werd vanaf de start elektrisch geëxploiteerd. De eerste vier jaren met twee elektrische motorwagens, waarvan er een nog lang als werkwagen heeft gefunctioneerd. Na opheffing in 2003 is de dienst niet door autobussen overgenomen maar door de ‘Ringzug’ van de Hohenzollerische Landesbahn (dieseltractie).

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Op deze foto uit 1939 zie je de stationsrestauratie van Rotterdam Delftsche Poort tijdens het eeuwfeest van de spoorwegen. Er is een fors model van een seinbrug in neergezet als versiering. Op die brug staan de codes ‘AZ 2’ en ‘KS 3’. De vraag is wat die betekenen. Als jij een idee hebt, mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

Vorige maand toonden we een foto van de snackautomatiek op station Den Haag SS, vermoedelijk ergens jaren zestig. Op de vraag om meer informatie zijn geen reacties gekomen. Dit culinaire stukje techniek is overigens bewaard gebleven en staat nu bij het restaurant in het Spoorwegmuseum.

Onderweg

Foto: Rutger Ruempol.

Fietsend in de omgeving van Hoevelaken zag Rutger Ruempol opeens een sik in een weiland staan. Op zich is het niet ongebruikelijk om een sik in een weiland te zien staan, maar in dit geval betreft het een locomotor. We hebben het even uitgezocht: dit is nummer 329, geschilderd in de kleuren van VolkerRail. Sinds februari 2019 staat ze in Nijkerkerveen, als blikvanger bij Van de Heg Recycling & Sloopwerken.

Foto: Kees Boer.

Op 9 april 2020 stond Kees Boer op het vrijwel lege perron van Zandvoort. Aan weerszijden de extra perrons die zijn aangelegd ten behoeve van de Grand Prix — die niet doorgaat. Wie nog niet genoeg foto’s heeft van oude Sprinters (SGM) moet die nu gaan maken, want deze treinstellen zullen niet zo heel lang meer op de baan te zien zijn.