Over Combino’s en Trapkarren

Avond in de tramstad Amsterdam

De traditionele kerstritten per museumtram konden in december 2020 niet plaatsvinden. In plaats daarvan nodigt Paul van Baarle u uit voor een virtuele avondrit door het centrum van Amsterdam.

Amsterdam is normaliter een erg drukke stad, mede door de overvloed aan toeristen. In de maand december en veelal tot begin januari worden diverse straten van fraaie feestverlichting voorzien die dan uiteraard het beste te bekijken is in de avonduren. In het “oude normaal” kwamen daar de kerstmarkten en het jaarlijks terugkerende lichtfestival bij die voor nog eens extra bezoekers zorgden.

Door de coronabeperkingen kon dat afgelopen jaar niet plaatsvinden en de straten bleven relatief rustig door het grotendeels wegblijven van de toeristen. “Elk nadeel heb zo zijn voordeel” luidt het op z’n Cruijffiaans en dat houdt hier in dat het fotograferen van trams vrij van ander verkeer in Amsterdam-Centrum een stuk eenvoudiger werd in 2020, ook in de avond.

Centrum van Amsterdam – uitsnede van de GVB Railkaart 2021.

Neem plaats in de virtuele rondrittram

Er gebeurde recent echter genoeg op tramgebied. Zo werd op zondagmiddag 13 december 2020 de vernieuwde Amstelveenlijn (lijn 25) in gebruik genomen tezamen met de spiksplinternieuwe 15G Urbos-trams van de Spaanse fabrikant CAF. Op 13 januari 2021 waren 34 stuks 15G-trams afgeleverd waarvan 23 in R-net-kleurstelling en 11 in een blauw/witte kleurstelling. In het centrum van Amsterdam zijn deze Urbos-trams nog niet in de normale dienst aan te treffen. Verder gingen vervroegd de 12G eenrichting-Trapkarren uit de reguliere dienst op zaterdagnacht 2 januari 2021.

Als Rotterdammer zou ik mij op glad ijs begeven als ik in detail over Amsterdam­se tramontwikkelingen zou berichten. Daarom is in dit artikel gekozen voor een virtuele avondrit per tram door het centrum van de stad, waarbij zonder al te veel pretenties het passerende trammaterieel aldaar aan bod komt in een foto-impressie. Neem relaxed plaats in deze rondrittram en kijk mee naar Amsterdam-Centrum in de avond; een mondkapje of inchecken met de OV-chipkaart is niet nodig. De voorbijkomende beelden stammen uit december 2020 en januari 2021 tenzij anders vermeld.

Combino’s

Van dit tramtype werden door fabrikant Siemens 151 eenrichtingtrams (serie 13G) en 4 tweerichtingtrams (serie 14G) geleverd tussen 2001 en 2005 en ze vormen momenteel de hoofdmoot van het tramwagenpark.

Onze virtuele rondrit begint in de vroege avond op het Leidseplein waar de feestverlichting in bomen en panden plus een oliebollenkraam op straat toch nog voor een beeld van gezelligheid zorgen in deze coronatijd. Combino 2110 komt uit de Leidsestraat het plein oprijden.

Wederom zien we een Combino op lijn 2 op de Nieuwezijds Voorburgwal ter hoogte van de Dam. Hier is de Magna Plaza shopping mall op de achtergrond rijkelijk voorzien van extra verlichting.

Nadat we de Dam zijn overgestoken komen we aan op het uitbundig versierde Damrak. Begin december kon een ieder – althans degene die de prijzen daar betalen kan – nog gewoon ‘funshoppen’ in de 150-jarige Bijenkorf. Daardoor is het hier in beeld nog aardig druk met mensen maar dit staat in geen verhouding met voorgaande jaren. Toen namen kerstmarkten deels het trottoir in beslag en kon je over de hoofden van de mensen lopen.

Trapkarren 11G-serie

We hebben genoeg Combino’s gezien en stappen over naar de oudere Trapkarren. Trapkar (of Trapwagen) is Amsterdams tramjargon voor de trams met voet­bediening uit 1990 van de Belgische fabrikant BN. Vanwege het middendeel met lagevloerinstap worden de trams ook wel als Hangbuiken aangeduid. De 11G-serie (nummers 901-920) is de tweerichting-uitvoering die momenteel bijna uitsluitend op lijn 5 dienstdoet. Zodra er voldoende nieuwe Urbos-trams door CAF zijn afgeleverd zullen deze 11G-wagens buiten dienst gaan; vermoedelijk in april van dit jaar.

11G-Trapkar 904 op lijn 5 staat aan de halte Bloemgracht in de Marnixstraat met als eindbestemming Jordaan. Van feestverlichting is hier helaas voor de fotograaf geen sprake en zelfs de normale straatverlichting laat het deels afweten.

In dezelfde Marnixstraat wacht 11G-tram 911 aan de halte Nieuwe Willemstraat totdat de sporen vrij zijn om te keren via een overloopwissel. Omdat de verderop gelegen Bullebakbrug wordt vervangen moeten de trams hier kopmaken en kunnen op lijn 5 tot eind november 2022 uitsluitend tweerichtingtrams rijden.

Trapkarren 12G-serie

De 12G-wagens (serie 817-841) zijn de eenrichting-uitvoering van de Trapkarren. Bij het GVB-vervoersbedrijf zou normaliter de nieuwe dienstregeling op 13 december 2020 zijn ingegaan, maar dit werd 3 januari 2021. Op een laat moment moesten namelijk nog een aantal wijzigingen worden uitgewerkt vanwege de lage aantallen passagiers als gevolg van corona. Hierdoor werd op een flink aantal tramlijnen de frequentie verlaagd met als gevolg dat er voldoende Combino-trams vrijkwamen om de 12G-trams eerder te vervangen dan oorspronkelijk gepland. Deze reden daardoor voor het laatst in de reguliere dienst op de tramlijnen 19 en 24 op 2 januari 2021 en beelden daarvan zijn inmiddels dus historie. Of na de coronabeperkingen de eenrichting-Trapkarren weer in dienst worden genomen is allerminst zeker.

In de wijk De Pijp passeert ons de 12G-eenrichtingtram 838 in de fraai versierde Ferdinand Bolstraat. In verband met de langdurige afsluiting van de Vijzelstraat zal deze lijn 24 op het Frederiksplein eindigen. Daar kon tot en met 2 januari 2021 van een Trapkar op lijn 24 naar een Trapkar op lijn 19 worden overgestapt.

Lijn 19 op de laatste avond van de reguliere inzet der eenrichting-Trapkarren toont wagen 838 in de richting van Diemen Sniep op een mistig Weesperplein.

Wederom op het Weesperplein – maar nu in de richting van Station Sloterdijk – staat de 821 gereed voor vertrek in de mist. Een paar uur later zal de reguliere inzet van de 12G-trams voorbij zijn.

Een exemplaar van de 12G-serie zal bewaard worden als museumtram en medewerkers van de Electrische Museumtramlijn Amsterdam (EMA) onderzoeken momenteel welke wagen hiervoor in aanmerking komt. Tsja, ritten met museum­trams door Amsterdam – dat lijkt door de coronaperikelen al weer heel lang geleden.

Weemoed naar een december-avond in het oude normaal

Wat in december 2020 door de coronabeperkingen helaas geen doorgang kon vinden waren de inmiddels traditionele kerstritten met museumtrams door het centrum van de stad, georganiseerd door de Electrische Museumtramlijn Amsterdam. En hoewel die grotendeels overdag plaatsvonden kon dan bij een van de laatste rondritten op de dag toch ook de avondsfeer geproefd worden.

Raab Union motorwagen 144 uit 1904 met aanhangrijtuig 731 als lijn 23 in de Utrechtsestraat op 29 december 2019 waar mensen toen nog schouder aan schouder over de stoep liepen en aaneengesloten in de rij stonden voor de coffeeshop.

Hiermee zijn we aan het einde gekomen van onze virtuele avondrit per tram door het centrum van Amsterdam. Is de rit naar wens geweest? Gelieve de tram te verlaten en komt allen veilig en gezond thuis.

Einde dienst

Aan het einde van de dienst rukken de trams de remise in en verstomt het geluid in de straten van de stad. Stilte overheerst daarna, want in de huidige coronatijd is van een nachtleven ook in Amsterdam nauwelijks meer sprake. Daarom kan deze “Avond in de tramstad Amsterdam” gerust eindigen met de eerste strofe van het gedicht “Avond in de stad”, aangebracht op de hoek van de Gerard Doustraat en de Daniël Stalpertstraat in Amsterdam:

Avond in de stad
De groote stem der stad verstomt
en de nachtwind die in mijn venster komt
brengt een vaag en wonderlijk suizen
als zuchten der slapende huizen.

Frederik van Eeden, 1908

Tekst en foto’s door Paul van Baarle