Chemin de Fer à Vapeur des 3 Vallées

Frits van Buren bracht in juli 2021 een bezoek aan de Chemin de Fer à Vapeur des 3 Vallées (CFV3V), een Belgische museumlijn met een roemruchte voorgeschiedenis.

In België werd de eerste spoorlijn tussen Brussel en Mechelen al op 5 mei 1835 ingehuldigd. De oprichting van de Société Anonyme “Chemin de Fer de l’Entre Sambre et Meuse”, waarbij het contract werd opgesteld door een Brits bedrijf (W.O. Richards Co.) onder Engels recht, volgde in 1845. Dit bedrijf bouwde en exploiteerde de spoorlijnen in het gebied ten zuiden van Charleroi. Op 15 juni 1854 werd het baanvak Mariembourg – Vireux geopend. In Vireux sloot deze spoorlijn aan op het Franse spoorwegnet via de lijn 148 – Brussel – Charleville–Mézières.

In 1854 fuseerde de Société Anonyme “Chemin de Fer de l’Entre Sambre et Meuse” met de Spoorweg Antwerpen – Rotterdam onder naam Grand Central Belge. Op 1 januari 1897 werd de lijn Mariembourg – Vireux overgenomen door de Belgische staat. In eerste instantie werd een grensstation aangelegd in Vierves maar in 1902 werd in Treignes een grensstation gebouwd. Op het hoogtepunt telde dat station zeven rangeersporen en een draaischijf.

Oprichting van de CFV3V

In 1925 werd de gehele lijn Mariembourg – Treignes op dubbelspoor gebracht. Tot 29 september 1963 werd deze voor reizigersvervoer gebruikt. Met in 1937 vier (stop)treinen per richting en per dag was de bediening minimaal. Goederenvervoer vond nog plaats tot 12 oktober 1977 tussen Mariembourg en Nismes. Het gedeelte Treignes – Vireux is opgebroken in 1975.

Op 20 december 1973 werd de vereniging “Chemin de Fer à Vapeur des 3 Vallées” opgericht. En op 14 mei 1975 werd een overeenkomst tussen de CFV3V en de Belgische spoorwegen (NMBS / SNCB) getekend waarbij de CFV3V gedurende 15 jaar het baanvak Nismes – Treignes toeristisch mocht exploiteren. Begin 1978 werd de overeenkomst gewijzigd waarbij de CFV3V ook het baanvak Nismes – Mariembourg mocht exploiteren. Omdat een gezamenlijke exploitatie van het station van Mariembourg niet was toegestaan moest de CFV3V een eigen perron bouwen.

Mariembourg

De vesting Mariembourg werd rond 1542-1546 aangelegd naar Italiaans voorbeeld en bestond uit een regelmatige rechthoek met vier bastions, één poort en omgeven door een gracht. Deze vesting moest de zuidelijke Nederlanden beschermen tegen Frankrijk. Maar al in 1554 werd Mariembourg Frans. Na wisselend in Franse en Spaanse handen gevallen te zijn werd het definitief Frans in 1659. In 1815 behoorde het tot het Koninkrijk der Nederlanden en na de Belgische onafhankelijkheid behoort het bij België. In de jaren 1853-1855 werd het grootste gedeelte van de vestingwerken gesloopt, maar het huidige stratenpatroon herinnert nog wel aan de vesting.

Mariembourg werd een belangrijk knooppunt van niet minder dan vijf spoorlijnen en op het hoogtepunt van het spoor woonden dan ook 200 spoorwegarbeiders in de stad. Het stratenplan met een centraal plein en radiale straten doet nog steeds denken aan een vestingstad. Hier bevindt zich nu een gedeelte van de faciliteiten van de CFV3V. Deze omvatten een rotondevormige locomotiefloods met oorspronkelijk zes sporen, een watertoren, een waterkraan en een kolendepot.

Van maandag t/m vrijdag rijdt ongeveer elk uur een trein van/naar Charleroi-Sud en naar Couvin, maar in de weekenden is dit zelfs maar één keer per 2 uur.
Vanaf de loopbrug van het NMBS station is het depot van de Chemin de Fer à Vapeur des 3 Vallées zichtbaar. Maar er mag niet langs de spoorlijn gelopen worden en dus is een wandeling van ongeveer 15 minuten via enkele straten nodig. Dit deel van het nu 2000 inwoners tellende Mariembourg maakt een weinig welvarende indruk.

Een klein deel van de locomotieven staat in de rotonde.

Op het terrein is een grote verzameling spoorwegmaterieel onder andere in de vorm van locomotieven en rijtuigen aanwezig, waarvan een groot gedeelte er goed uitziet.

Van linksboven met de wijzers van de klok mee: Treinstel 201 van de Luxemburgse spoorwegen CFL bij het kolendepot, motorrijtuig 4407 van de Belgische spoorwegen NMBS uit 1954, diesellocomotief 5538 van de Belgische spoorwegen NMBS en stoomlocomotief 52 467 van de Deutsche Reichsbahn.

Het bij Westwaggon in 1956 gebouwde diesel-hydraulische treinstel 201 maakte deel uit van een serie van 8 treinstellen en is sinds 1996 eigendom van de CFV3V. Het uit 1954 daterende motorrijtuig 4407 is sinds 26.09.2003 bij de CFV3V en is in rijvaardige staat. De niet rijvaardige stoomlocomotief 52 467 is gebouwd tijdens de Tweede Wereldoorlog en draagt het oorspronkelijke nummer.

De nu blauwe NMBS dieselelektrische locomotief 5538 is afkomstig uit een serie van 42 locomotieven gebouwd in 1961-1962. Na buitendienststelling in 2009 werden drie locomotieven (de 5508, 5537 en 5538) door de Firma Rail&Traction in Raeren verworven en zouden aan de republiek Congo-Brazzaville geleverd worden. De 5538 werd in de werkplaats Kinkempois in de kleuren van de Chemin de Fer Congo Océan (CFCO) gelakt en zou vervolgens door de firma Rail&Traction omgebouwd worden op kaapspoor (1067 mm) en van automatische koppelingen worden voorzien. Maar dit project is mislukt. In 2021 is de 5538 in rijvaardige staat bij de CFV3V in dienst gekomen.

Nismes

Gaande naar het andere eindpunt van de lijn is het 2000 inwoners tellende aan de rivier l’Eau Noire gelegen Nismes het eerstvolgende plaatsje met een station. Het station ligt aan de noordzijde buiten Nismes en werd gebouwd in 1868. Het is nu privébezit. Nismes was ooit een centrum van ijzergieterijen.

Nismes is een levendig vakantieplaatsje met het kasteel Licot (gemeentehuis) dat dateert uit de 16de eeuw en de Saint-Lambertkerk.

Het kasteel Licot (gemeentehuis) en de brug over de Eau Noire met rechts de Sint-Lambertkerk in Nismes op 22.07.2021.

Olloy-sur-Viroin

Via de 500 meter lange tunnel van “Les Abannets” (zie overzichtskaart van de lijn) wordt het in 1901 gebouwde station van het 900 inwoners tellende Olloy-sur-Viroin bereikt. Het is nu eigendom van de gemeente Viroinval en is in 2014 volledig gerestaureerd. Het is gebruik bij de organisatie Loisirs & Vacances, die daar een centrum voor de interpretatie van legendes en een opleiding voor toeristische beroepen exploiteert.

​

Het station vanaf de straatzijde en de goederenloods.

Vierves-sur-Viroin

Het op een na laatste station van de lijn is dat van het 500 inwoners tellende Vierves-sur-Viroin. In het recent gerestaureerde gebouw bevindt zich thans het Centre Marie Victorin van de Cercles des Naturalistes de Belgique ASBL, dat zich bezighoudt met natuureducatie. Dit station is nu moeilijk fotografeerbaar: aan de spoorzijde staat een hoge gesloten heg en aan de andere kant is het terrein afgesloten met een groot hek.

Het station van Vierves is het meest veranderde station langs deze lijn. Als laatste station wordt het in 1902 gebouwde vroegere grensstation van het nu 500 inwoners tellende Treignes bereikt. In 1972 is het aangekocht door de Vrije Universiteit Brussel om er een laboratorium voor natuurstudie in te vestigen. Van het laatste is echter niets te zien.

Treignes

In 1994 werd in Treignes door de CFV3V een spoorwegmuseum met vier sporen van 105 meter en bijbehorende voorzieningen geopend. Ook is hier de werkplaats van de CFV3V gevestigd.

In het museum is een grote collectie van overwegend Belgische spoorwegzaken bijeengebracht. De collectie omvat zowel rollend materieel zoals stoom- en elektrische locomotieven, alsook onder andere bedieningstableaus en lantaarns. Het is alleen jammer dat een en ander erg dicht op elkaar staat, waardoor fotograferen bemoeilijkt wordt.

Van linksboven met de wijzers van de klok mee: de bedieningstafel van het seinhuis in Etterbeek, een deel van de collectie lantaarns, NMBS-locomotief 1002, NMBS-locomotief 101.012, draisine 13 en NMBS-locomotief 5620.

Het seinhuis van Etterbeek werd tussen 1980 en 1985 in dienst gesteld. Op 13 maart 2011 vernielde een brand de relaiszaal van het seinhuis. In februari 2012 werd de installatie in Etterbeek gedemonteerd en volgde heropbouw van onder andere het 1500 kg wegende meubel van het bord in het museum in Treignes.

NMBS-sneltreinlocomotief 1001 maakt deel uit van een serie van 35 stuks, die dienst deed tussen 1935 en 1962. Locomotief en tender wegen samen 209 ton. Een uitvoerige beschrijving wordt gegeven in Het Spoor (Maandblad van de NMBS) van 15.06.1939. Er naast is nog net een stukje zichtbaar van een Picassomotorrijtuig van de Frans spoorwegen SNCF.

Draisine 13 – een soort ferroviaire pausmobiel – dateert uit 1948. Rechts daarnaast is het zwart/rood van Deutsche Reichsbahn (DR) stoomlocomotief 50 3696 (oorspronkelijk 50 193) zichtbaar.

De elektrische NMBS-locomotief 101.012 maakt deel uit van een serie van 20 in 1949 in dienst gestelde locomotieven. Een gedeelte van deze serie heeft dienstgedaan tot 1983. Het zijn bijna volledige kopieën van de serie BB-300 van de Franse spoorwegen (SNCF). Ook in Nederland deden in de periode 10 mei 1949 t/m 11 september 1951 steeds zes locomotieven BB-300 dienst als voorlopers van de in 1949 bestelde serie 1100. Na de opening van de Noord-Zuid-verbinding in Brussel in 1952 werden 14 locomotieven gebruikt om stoomtreinen te trekken door de tunnel. Links naast de 101.012 staat een Duitse Schienenbus.

NMBS-locomotief 5620 maakt deel uit van 436 tussen 1904 en 1927 gebouwde locomotieven van het type 53. Zij hadden als bijnaam “het fornuis” vanwege de ver naar voren doorlopende waterbakken. De laatste zes locomotieven van deze serie deden dienst tot 1967. Aan de linkerkant is een stukje zichtbaar van de ervoor opgestelde Franse locomotief 12120, een locomotieftype met de bijnaam “fer à repasser” (strijkijzer).

Een blik in de werkplaats (l) en materieel op het buitenterrein (r).

Op een aantal plaatsen op het buitenterrein staat nog het nodige materieel te wachten op herstel, dus er is nog veel werk voor de werkplaats. Het in de werkplaats staande motorrijtuig 551.34 stamt uit een in 1939 door Brossel en de NMBS werkplaats in Mechelen gebouwde serie van 56 exemplaren. Ze kenden alleen derde klas met houten banken en hadden geen toilet.

Zie de website voor meer informatie over de “Stoomtrein der Drie Valleien”.

Foto’s: Frits van Buren – tenzij anders vermeld

---