Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

London’s Great Railway Stations

Door Oliver Green. 282 blz. 26 x 30 cm. 240 foto’s. 1 kaart, veel illustraties. Uitgever: Frances Lincoln. Artikelnummer: 164-0250. Prijs: € 45,00.

Omdat het Engelse Parlement stations in de City of London verbood, heeft Londen veel meer hoofdstations dan welke andere hoofdstad in de wereld ook. Er zijn er nu nog 13 over. Spoor­wegen werden bovendien aan de ‘markt’ overgelaten.

Veel spoorwegmaatschappijen wensten daarom hun eigen hoofdstation in Londen en wel zo dicht mogelijk bij de ‘City’. Samenwerken was er niet bij. Gevolg was dat veel stations vrijwel direct naast elkaar waren gelegen, vooral die van de spoorlijnen van en naar het noorden. De lijnen van en naar het zuiden werden gehinderd door de Theems. Dat had een complex spoornet ten zuiden van de rivier tot gevolg.

Doorgaande verbindingen per spoor van noord naar zuid en omgekeerd waren er vrijwel niet en daardoor ontstonden in Londen ook de eerste ondergrondse spoorlijnen. Dus beschikt deze wereldstad niet over een ‘Centraal Station’ of ‘Hauptbahnhof’ en wordt zelfs in deze eeuw nog gewerkt aan nieuwe dwars­verbindingen per rail door Londen.

Sinds de scheiding van exploitatie, infrastructuur en vastgoed komt de oor­spronke­lijke functie van een station – een ‘overstapmachine’ – nog weleens in het gedrang. Ook in London is dat zo, maar er worden creatieve oplossing gevonden zodat gelukkig niet elk station verandert in een ‘shopping mall’.

Dit boek is een plezierige mengeling van spoorweggeschiedenis en architectuurfotografie. De complexe geschiedenis van de stations wordt deskundig verteld, zonder dat te veel op de spoorwegtechniek wordt ingegaan. De architectuur wordt onbevooroordeeld beschreven door de auteur en niet vanuit Engels standpunt: oud is mooi en nieuw is lelijk.

Natuurlijk wordt de sloop van de ‘Doric Arch’ bij Euston veroordeeld en gehoopt op de wederopstanding. Euston 2 uit de jaren 60 wordt afgedaan als saai en karakterloos, maar gelukkig zal Euston 3 meer in de stijl zijn van Calatrava. Dat St. Pancras bijna is gesloopt lijkt nu onvoorstelbaar gelet op de foto’s van dit prachtige gebouw. Maar als eindpunt van HS1 uit de Kanaaltunnel is het niet bepaald een logische keuze.

Veel van de architectuurfoto’s laten details zien: ‘God is in the details’. Overzicht krijgen van de gebouwen is vrijwel alleen mogelijk vanuit de lucht of vanaf een hoge wolkenkrabber (Waterloo en London Bridge).

Een goede spoorwegkaart is wel nodig om iets van de geschiedenis te begrijpen. De London Railway Atlas is te gedetailleerd en al weer verouderd (2015), andere atlassen zijn te globaal, en de enige kaart in het boek uit 1898 is ook niet echt handig, omdat de pre-grouping maatschappijen niet zijn vermeld. Maar afgezien van dit enige minpuntje denk ik dat ik dit boek er elke keer bij zal grijpen als de stations van Londen ter sprake komen, vooral voor de foto’s.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Uit de NVBS-bibliotheek

London’s Termini door Alan A. Jackson

London Railway Atlas 4th Ed door Joe Brown

London railways door Edwin Course

Rails through the clay: A history of London’s tube railways door Alan A. Jackson en Desmond F. Croome

British Railways pre-grouping atlas and gazetteer

Schmalspurig durch Alt-Österreich

Door Johann Blieberger, Arthur Meyer en Josef Pospichal. 368 blz. 28 x 22 cm. 411 afbeeldingen. 53 kaarten. Vele tabellen. Uitgever: Bahnmedien.at. Artikelnummer: 094-3022. Prijs: € 65,00.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam er in Europa, eerst vooral in Engeland, steeds meer belangstelling van spoorhobbyisten voor smal­spoor­treinen. Smalspoorlijnen werden overal gesloten omdat ze vooral landelijk gebied ontsloten en hier waren bus, vracht- en personen­auto’s veel beter geschikt om dorpen te bedienen.

Er verschenen diverse boeken met beschrijvingen en fotorapportages over afgelegen smalspoorlijnen die met sluiting werden bedreigd. Daaronder in 1961 ook een boek over de smal­spoor­lijnen in Oostenrijk. In 1975 verscheen de tweede druk van dit boek Schmalspurig durch Österreich van auteurs Krobot, Slezak en Sternhart. Uitgever was Verlag Slezak. Er kwamen tot 2007 nog drie aanvullende boeken over het onderwerp bij dezelfde uitgever uit. Daarmee zijn de smalspoorlijnen in het huidige gebied van Oostenrijk tot in detail besproken.

Maar voor de Eerste Wereldoorlog was het Oostenrijkse grondgebied veel groter en bevatte ook Dalmatië en Bosnië-Herzegovina. Oostenrijk werd toen wel Cisleithanien genoemd maar had heel andere grenzen dan tegenwoordig. Uitgever Bahnmedien.at heeft nu een encyclopedisch overzichtswerk van alle smal­spoor­lijnen met een openbaarvervoerfunctie in dit gebied uitgegeven.

Er worden 53 bedrijven beschreven, onderverdeeld in bedrijven met stoomtractie, bedrijven met elektrische tractie, tramlijnen en lijnen in eigendom van of geëxploiteerd door de kkStB, de toenmalige Oostenrijkse staatsspoorwegen. Per bedrijf of lijn is er een lijst met belangrijke datums, een korte geschiedenis, een lijst van locomotieven of motorwagens (al naar gelang de tractie) met relevante gegevens en een kaart van de lijn of het net. Er is ook een lijst die verwijst naar het literatuuroverzicht aan het eind van het boek.

Dit alles zeer overzichtelijk opgezet. Al deze informatie en meer is ook te vinden in de boeken van Slezak et al. maar minder gestructureerd. Wat is dan de meerwaarde van deze uitgave? Het beschrijft een groter gebied en er zijn veel meer foto’s van de bedrijven met nadruk op afbeeldingen van locomotieven. Het boek heeft bovendien betrekking op een andere periode: circa 1880 tot 1918. Dit betekent bijvoorbeeld dat het uitgebreide smalspoornet van Bosnië-Herzegovina is opgenomen. Er is trouwens ook fotomateriaal afkomstig uit de jaren 50 en 60.

De overlap met de boeken van Slezak is groot. Wie ook de twee boeken van Keith Chester over Bosnië-Herzegovina (uitgave Stenvall) in huis heeft, zal weinig nieuws aantreffen. Of u dit mooie boek met bijpassende prijs wilt aanschaffen hangt daarom sterk af van uw huidige bibliotheek.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Uit de NVBS-bibliotheek

Schmalspurig durch Österreich door Walter Krobot, Josef Otto Slezak en Hans Sternhart

Renaissance der Schmalspurbahn in Österreich door Josef Otto Slezak en Hans Sternhart

Schmalspurig durch Österreich: Aktuelles und Nostalgisches door Hans Peter Pawlik en Markus Strässle

Schmalspurbahn-Aktivitäten in Österreich door Markus Strässle

The Narrow Gauge Railways of Bosnia-Hercegovina door Keith Chester

Bosnia-Hercegovina: Narrow Gauge Album door Keith Chester

Die Baureihe E69

Dvd. Duur: 59 minuten. Uitgave: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4252. Prijs: € 19,80.

Het grote aantal bezoekers aan de Passie­spelen in Oberammergau in Beieren was de aanleiding voor de bouw van een spoorlijn tussen Murnau en eerstgenoemde plaats. Het plan van de initiatiefnemers was exploitatie met draaistroom, maar door enorme kostenoverschrijdingen ging het bedrijf failliet en werd de elektrificatie van de lijn niet afgerond. Alleen de centrale op waterkracht aan de Ammer was klaar.

In 1903 nam de Lokalbahn-Aktien­gesell­schaft (LAG) uit München de lijn inclusief de centrale voor een koopje over. In plaats van draaistroom werd gekozen voor wisselspanning van 5,5 kV en 15 Hz. De exploitatie met dit nieuwe systeem werd geopend in 1905 en daarmee had het bedrijf een primeur. Gereden werd met enkele motorwagens en één tweeassige locomotief.

Het bedrijf werd in 1938 door de Deutsche Reichsbahn (DRG) overgenomen. Pas in 1955 werden de lijn en de locomotieven omgebouwd voor 15 kV en 16⅔ Hz. Inmiddels waren er nieuwe locomotieven gebouwd, telkens iets verbeterd en wat sterker. De laatste (E69 05) werd gebouwd in 1930 en veel onderdelen kwamen overeen met de elektrische locomotieven van de DR, al ging het nog steeds om een tweeassige machine.

De eerste locomotief ging met de ombouw van de lijn in 1955 buiten dienst, maar de andere vier werden aangepast. In de personendienst werden ze tijdelijk vervangen door motorwagens van de serie ET 85, maar in 1964 kwam de serie E69 terug naar Murnau. Drie stuks bleven hun baantjes trekken tot 1981!

De locomotiefjes waren als gevolg van het model uit de jaren 60 van de Duitse modelbouwfabrikant Fleischmann bij veel liefhebbers bekend. Andere fabrikanten (Märklin, Roco, Piko, Lima) volgden allemaal met hun eigen uitvoering.

De beelden van deze dvd zijn voornamelijk afkomstig uit de tijd na 1981, want twee locs (03 en 05) zijn momenteel rijvaardig. De drie andere exemplaren staan in musea of buiten opgesteld, waarvan één (02) trouwens ook nog rijvaardig is. Vijf uit vijf, niet slecht voor een pionier. Er zijn ook leuke kleurenopnamen uit de jaren 70.

Mijn favoriete deel is de rit van de 169 002 met een gemengde trein (rijtuig + twee zelflossers) vanuit Garmisch-Partenkichen. De weg loopt soms parallel aan de spoorlijn en met 50 km/u is deze trein makkelijk uit de auto te filmen. Aan het einde van de rit wordt vlot omgerangeerd. Ook de 169 003 zien we in dienst in de jaren 70 voor een trein samengesteld uit twee ‘Silberlingen’.

De museumlocomotieven rijden niet alleen tussen Murnau en Oberammergau, maar ook vanuit Nordlingen en zelfs in Koblenz. Vanzelfsprekend rijden we regelmatig mee. De bediening komt behoorlijk primitief over, maar de machinisten (jong en oud) hebben er geen moeite mee. Een van de machinisten legt uit: “nee, het wiel is niet om te sturen, maar om te schakelen”. Als de trein wat zwaarder is dan enkele rijtuigen komt er hulp voor de locomotiefjes. Soms van een familielid, dan weer van een ex-DB eloc in een van de bonte private kleurenschema’s. Contact wordt onderhouden via de walkie-talkie. Maar de combinatie van een trein met ‘Donner­büchsen’ en E69 03 en 05 ervoor en erachter bevalt mij beter.

Rijdt op uw modelbaan thuis ook een E69? Dan is dit een dvd voor u!

Bestellen via de webshop

Mit der HSB unterwegs

De smalspoorlijnen in de Harz (spoorbreedte 1000 mm) zijn gebouwd tussen 1887, toen de lijn Gernrode – Mägdesprung werd opengesteld, en 1899 toen het uitzichtpunt op de Brocken werd bereikt. Aanleiding was het ontsluiten van de industrie in het oostelijke deel van de Harz. Dat is terug te zien in stationsnamen als “Fluor” en “Silberhütte”. De lijnen vormden een (bijna) aaneengesloten net zodat een ‘rondje Harz’ met de trein mogelijk was, maar niet altijd. Lijndelen zijn soms gesloten geweest, na WOII opgebroken en als reparatie aan de Russische “bevrijders” geleverd. Maar telkens bleek de noodzaak van goede verbindingen in het gebied en werden de lijnen herbouwd.

De Wiedervereinigung op 3 oktober 1990 deed het ergste vrezen, maar het opkomende toerisme maakte het openhouden van de lijnen interessant. Sterker nog: in 2006 werd de Selketalbahn verlengd van Gernrode naar Quedlinburg! In 1993 heeft het bedrijf Harzer Schmalspurbahnen (HSB) het net van de Deutsche Reichsbahn (DR) overgenomen. De nadruk van de drie hieronder beschreven films ligt op de stoomtractie. Het hart van iedere stoomliefhebber zal sneller slaan bij het horen van de cilinderslag van deze krachtpatsers in de Harz. Koop alle drie dvd’s tezamen en u heeft geen portokosten.

Selketalbahn (Von Quedlinburg zur Eisfelder Talmühle)

Dvd: 59 minuten. Uitgave: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4254. Prijs: € 14,80.

Op de Selketalbahn rijden de oudste Mallet-locomotieven van Duitsland. Zie het kader hieronder voor een uitleg over dit type locomotief. Deze locs (99 5901 e.v.) komen volop in beeld. Ook is er veel aandacht voor de moderne, sterke 99 6001 (oud nummer 21), een tenderloc uit 1939 in de stijl van de Duitse ‘Einheits­lokomotiven’, maar die door WOII een eenling bleef. De oorspronkelijke groene kleur staat deze loc niet zo, maar in gewoon schoon zwart is het een zeer indrukwekkende machine.

De beelden zijn deels afkomstig uit de DR-tijd in de jaren 70 en zijn dan zowel in zwartwit als in kleur. Recentere opnamen uit de jaren 90 tot heden zijn altijd in kleur en laten de veranderingen zien bij de HSB. Bijvoorbeeld de perfecte staat van onderhoud van de locomotieven. Nog een bijzonderheid: de keerlus bij de plaats Stiege, zodat treinen kunnen doorrijden van Eisfelder Talmühle aan de Harzquerbahn naar de Selketalbahn. Alsof het een modelspoorbaan is!

Bestellen via de webshop

Brockenbahn (Von Drei Annen Hohne hinauf zum Brocken)

Dvd: 59 minuten. Uitgave: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4255. Prijs: € 14,80.

De Brockenbahn naar de top van de Brocken op 1141 m, het hoogste punt van Noord-Duitsland, was gereed in 1898. Net als bij de andere lijnen waren er onder­brekingen in de exploitatie. Toen het IJzeren Gordijn met de bouw van de Muur in 1962 neerdaalde tussen Oost en West, sloot de DDR ook de lijn naar de top. De rails werden uiteindelijk in de jaren voor 1987 volledig verwijderd. Maar na de Wiedervereinigung werd de lijn snel volledig herbouwd.

In de derde dvd van deze serie maken we de klim naar het beroemde uitzichtpunt zes maal. Drie ritten met de berg­beklimmers van de serie 99.23: in HSB-tijd, in 1992 met de DR en nogmaals met de HSB in de winter (-28 graden op de top). We gaan ook naar de top met de 99 6101 en een historische trein van vier rijtuigen en nogmaals met twee gekoppelde Mallets. Met verontschuldigen van de woordvoerder van de HSB zien we ook de diesel ‘Harzkamel’ de berg beklimmen. Het is tijdelijk, maar zelfs de smalspoor DR V100 heeft zijn liefhebbers!

Ook de HSB moet in de toekomst aan milieueisen gaan voldoen, dus of stoomlocs in de huidige vorm kunnen blijven rijden is nog maar de vraag (zie OdR 2022-09). Schokkend in dit verband is de recente ontbossing als gevolg van het klimaat en de schorskever, die vooral op de Brocken toeslaat.

Bestellen via de webshop

Harzquerbahn (Von Nordhausen nach Wernigerode)

Dvd: 59 minuten. Uitgave: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4256. Prijs: € 14,80.

Op de Harzquerbahn rijden de sterkste Duitse smalspoorstoomlocs: Baureihe 99.23 (nu 99.7231 e.v.). Met de lange personentreinen uit de DR-tijd levert het overdonderd mooie plaatjes op van hardwerkende locs op steile hellingen (1:30) en in krappe bogen (minimaal 60 m). In de HSB-tijd zijn de treinen iets korter want er zijn helaas minder klanten, ook al zijn de houten banken vervangen door iets meer comfort. Maar de open balkons zijn altijd populair.

We rijden ook mee op de locs en zien dat stoomlocs op kolen altijd hard werken betekent, ook in de 21e eeuw. Er wordt van alles gedaan om deze lijn aan­trekke­lijker te maken: extra diensten met dieselmotorrijtuigen en zelfs de elektrische tram van Nordhausen rijdt met een dieselaggregaat door naar het station Ilfeld. De stoomlocs worden daardoor wel steeds meer verdrongen. We krijgen trouwens niet alleen grote stoomlocs te zien: ook de kleintjes 99 6101 en 6102 (drieassige tenderlocs) komen in dubbeltractie langs.

Bestellen via de webshop

Ook verkrijgbaar

Damals bei der Selketalbahn door Ludger Kenning

Dampfbetrieb der DR – Band 2: Schmalspurbahnen door Hans Müller

Leo de Jong