Nog even dit…

Reacties van lezers, aanvullingen op eerdere artikelen, oproepen en leuke nieuwtjes. Dit zijn zaken die thuis­horen in “Nog even dit…”. Heb je ook iets te melden? Laat het ons weten!

Ons mailadres: nieuwsbrief@nvbs.com.

---

Uit de schatkamer van de SNR

Tariefletters

Al heel wat decennia worden de tarieven van NS-vervoerbewijzen een of soms twee keer per jaar aangepast. In het verleden bleven de prijzen echter vaak jarenlang gelijk. Meestal werden bij tariefwijzigingen nieuwe voorraden kaartjes gedrukt, maar het kwam ook geregeld voor dat de oude prijzen met de pen of een stempeltje werden aangepast.

Op de kaartjes stond tot kort na de Tweede Wereldoorlog een tariefcode vermeld met behulp waarvan de drukperiode van kaartjes gedateerd kon worden:

OT – tarief van begin 1917
ZV – 1 juli 1917
T – 1 december 1919
N – 1 januari 1922
L – 1 juli 1926
A – 1 april 1933
B – 19 april 1940
C – 1 maart 1941
d (kleine letter) – mei 1945
E – 1 december 1945

Naderhand verschenen er symbolen zoals driehoekjes, vierkantjes, cirkels, enz. op de kaartjes, naast het volgnummer. Zie het kaartje hierboven. Het is echter niet absoluut zeker of dit een aanduiding van de tariefperiode was (dit wordt wel vermoed), dan wel een drukkersmerkje ter aanduiding van bijvoorbeeld wie het zetsel opgemaakt had of iets dergelijks.

Op de kaartjes van tarief d en E is ook een tweelettercode te zien; deze werd in 1945 ingevoerd om het werk van de uitgangscontroleurs op de stations te ver­gemakkelijken. Deze code gaf het bestemmingsstation aan waar het betref­fende kaartje (of heenreisstrookje) ingenomen moest worden.

Perronkaartjes hadden uiteraard de code van het station van afgifte zelf. De codelijst liep min of meer tegengesteld aan de alfabetische stationsnaamlijst: van ZA voor Aalsmeer tot HV voor Zwijndrecht. Deze codering verviel bij aanschrijving van 2 december 1955.

Strikt genomen zijn de vervoerbewijzen uit de periodes OT (Oorlogstoeslag) en ZV (Zoomerverhooging) pre-NS dus HSM, SS, enz. Vanwege de samenwerking HSM/SS (als “NS”) per 1 januari 1917 zijn zij toch hier opgenomen.

Uiteraard zijn nog veel meer kaartjes met tariefaanduidingen te vinden in de collectie spoorwegvervoerbewijzen van de SNR.

Gerrit van Straaten

---

Dolen door Utrecht (1)

Prof. Ornstein onderzoekt de toevalsbeweging

Vlak bij station Utrecht Vaartsche Rijn is deze grote muurschildering te zien: Prof. Ornstein onderzoekt de toevalsbeweging. Dit is een van de muurschilderingen die op initiatief van de Universiteit Utrecht in de stad zijn aangebracht om belangrijke Utrechtse onderzoekers te eren.

Prof. Ornstein deed onder andere onder­zoek naar de toevalsbeweging, een theorie om modellen te maken waarmee je voorspellingen kunt doen, bijvoorbeeld hoe een drijvend voorwerp zich over het wateroppervlak beweegt of hoe beurs­koersen veranderen. Je kunt met de formule ook beschrijven hoe iemand die zich in het café heeft vermaakt probeert de weg naar huis te vinden. Vandaar dat de toevalsbeweging ook wel de dronke­mans­loop wordt genoemd.

Ornstein, geboren in 1880, werd vanwege zijn joodse afkomst in november 1940 als hoogleraar ontslagen. Hij mocht zijn laboratorium niet meer in. Hij trok zich terug in zijn woning en stierf in mei 1941 aan hartklachten.

De muurschildering is gemaakt door kunstenaarscollectief De Strakke Hand. Op het onderste deel zie je prof. Ornstein in zijn laboratorium. Boven zijn hoofd de formule van de toevalsbeweging: dx_t  = -ϴ x_t dt + σ dW_t. Op het bovenste deel zie je een dronken man die door de straten van Utrecht wankelt. Het gebouw rechts is het laboratorium van Ornstein aan de Bijlhouwerstraat. Links zien we een bus die tussen Utrecht en Vreeswijk als tractortram dienstdeed.

Je ziet de muurschildering direct als je station Vaartsche Rijn verlaat en naar de binnenstad of het Spoorwegmuseum loopt. Een andere muurschildering bevindt zich vlak bij het Spoorwegmuseum en heet Buys Ballot en het dopplereffect (NVBS Actueel, februari 2022).

In Utrecht zijn meer schilderingen te ontdekken. Zie bijvoorbeeld de muurkunst in Zuilen en de geschiedenis van Werkspoor in NVBS Actueel, september 2022.

Nico Spilt

---

Dolen door Utrecht (2)

Op zoek naar de gasspoorlijn in Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht organiseert wandelingen door de stad Utrecht, op zoek naar bijzonder erfgoed. Zo is er een zoektocht naar de verdwenen gasspoorlijn. Deze werd in 1881 aangelegd en liep van de gasfabriek bij de Biltse Grift naar de spoorlijn bij Blauwkapel. In 1959 werd de gasfabriek gesloopt en verdween ook de gasspoorlijn. Bijna alles is verdwenen, maar het spoor is nog wel te volgen. Lees meer.

Wie de geschiedenis van deze spoorlijn liever vanuit zijn luie stoel bestudeert, verwijzen wij naar het artikel in Op de Rails van Hans de Herder en Henk Kolkman uit oktober 2000 (alleen te lezen als je bent ingelogd op de website).

---

De spoorlijn Gouda-Schoonhoven

Recent is een digitale publicatie over de lijn Gouda-Schoonhoven verschenen, geschreven door Jan Bezemer. Deze publicatie van 83 pagina’s is kosteloos te downloaden. Klik hier om te downloaden (pdf).

---

Herbouw Friesenbrücke

In 2015 werd de Friesenbrücke over de Eems door een groot schip geramd en onherstelbaar vernield. Dit betekende voorlopig het einde van de doorgaande treinen tussen Groningen en het Duitse Leer. Arriva zet bussen in. Inmiddels is men begonnen met de voorbereidingen van de bouw van een nieuwe brug. Niek van Omme nam onlangs een kijkje en stuurde ons deze foto:

Door allerlei problemen zal het nog geruime tijd duren voordat er weer treinen over de Eems rijden. Volgens de laatste berichten zou dat pas in 2028 kunnen zijn. Ook de kosten zijn ondertussen veel hoger geworden dan aanvankelijk geraamd. Een ander probleem dat opdoemt is dat de brug het grootste deel van de dag geopend moet blijven in verband met de scheepvaart. Dat is althans een eis van de Meyer Werf in Papenburg, die af en toe een groot schip over de Eems laat varen. Het zal dan moeilijk worden om het treinverkeer tussen Groningen en Bremen (de “Wiederline”) te intensiveren.

Lees ook De Friesenbrücke vernield door Jacob Veen in Op de Rails, januari 2016 (pdf, te lezen als je bent ingelogd op nvbs.com).

---

Film over station Deventer

In filmtheater Mimik in Deventer is op 9 en 10 september 2023 een film te zien over de geschiedenis van station Deventer. De titel: Station Deventer; het station, dat altijd open gaat, maar nooit geopend werd.

De documentaire besteedt aandacht aan de spoor­geschiedenis rondom Deventer en ook aan recente ont­wikke­lingen, zoals de luiken die sinds eind februari boven de zuidelijke ingang zijn komen te hangen. Interessant en ten dele onbekend zijn historie en recente ontwikkelingen bij de internationale verbindingen langs Deventer. Deze film laat je ook met andere ogen kijken naar een gebouw dat we in onze dagelijkse haast op weg naar de treinen nauwelijks meer zien. De film werd gemaakt door de Deventer cineast Paul van Agten in opdracht van de Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (SIED). In de film is ook materiaal verwerkt dat door de NVBS ter beschikking is gesteld. De film draait de hele dag en is gratis toegankelijk. Reserveren van plaatsen via www.mimik.nl.

Van Paul van Agten verscheen in 2014 een documentaire over de spoorbrug bij Deventer, met als titel ‘De brug die bleef’. Deze is te zien op YouTube.

---