Over blinde koeien, pony’s, olifanten en meer op het tramspoor

Tram-eldorado Zürich

Paul van Baarle doet verslag van zijn twee bezoeken aan de tram­bedrijven in en om het Zwitserse Zürich in mei en juni 2023.

In Op de Rails van juli 2016 werd voor het laatst uitgebreid bericht over trams in Zwitserland en uiteraard kwamen de ontwikkelingen daarna aan bod in de maandelijkse rubriek Tram Buitenland. Dit verslag geeft een globaal overzicht van wat er actueel in Zürich aan trams te zien is. Aan bod komen de VBZ (Verkehrs­betriebe Zürich), de VBG (Verkehrs­betriebe Glattal; de Glattalbahn), de FB (Forchbahn), de AVA (Aargau Verkehr; de Limmattalbahn) en een selectie van de museumtrams.

Overzicht

Een overzichtelijk maar ook gedetailleerd netkaartje van de metersporige tramlijnen in en om Zürich kunnen we hier niet tonen. Simpelweg omdat dit te uitgebreid is en de tekst dan onleesbaar klein wordt. Een schematisch overzicht kost ook al moeite want tramlijnen maken soms van de verschillende netwerken gebruik. Voor een gedetailleerde netkaart zie de link in de rechterkolom.

Verkehrsbetriebe Zürich (VBZ) en Verkehrsbetriebe Glattal (VBG)

Bij het stadsbedrijf (de VBZ) worden momenteel Tram 2000-, Cobra- en Flexity-trams ingezet.

Het type Tram 2000 bestond oorspronkelijk uit 171 motorrijtuigen:

• 121 zesassige motorrijtuigen (Be 4/6), waarvan de 2001-2045 werden geleverd in 1976-1978, de 2046-2098 in 1985-1987 en de 2099-2121 in 1991-1992.
• 15 zesassige motorrijtuigen (Be 4/6) zonder stuurstand (dus in gebruik als tweede wagen) met de nummers 2301-2315 (bijgenaamd “blinde Kuh”) geleverd in 1978.
• 35 vierassige motorrijtuigen (Be 2/4) zonder stuurstand (dus in gebruik als tweede wagen) waarvan de 2401-2420 werden geleverd in 1985-1987 en de 2421-2435 in 1992. Zij kregen de bijnaam “Pony”.

In de Zwitserse classificatie Be 4/6 staat de ‘B’ voor tweede klasse, ‘e’ voor elektrisch aangedreven en ‘4/6’ voor zes assen waarvan vier aangedreven. De 23 nieuwste enkelgelede motorrijtuigen 2099-2121 werden in 2004-2005 voorzien van een lagevloermiddenbak en deze nu dubbelgelede Be 4/8-trams worden aangeduid als “Sänfte” (letterlijk draagstoel).

Begin mei van dit jaar waren volgens het Duitse tijdschrift Blickpunkt Strassen­bahn alle “blinde Kuh”-trams inmiddels gesloopt en nog 109 motorrijtuigen (waarvan 31 als tweede wagen) beschikbaar. Inmiddels zal dat aantal tot zo’n 80-90 stuks zijn teruggelopen. Elke maand worden ongeveer twee nieuwe Flexity-lagevloertrams afgeleverd die vier motorrijtuigen van het type Tram 2000 overbodig maken. Door tekorten bij de onderdelenleveranciers loopt de aflevering van de Flexity’s soms echter vertraging op.

De verschillende combinaties van Tram 2000 zoals nu nog in dienst zijn laten we hier zien.

De vaak voorkomende combinatie van een “Sänfte”+”Pony” werd al getoond op de eerste foto van dit artikel.

De variatie die met Tram 2000-motorrijtuigen altijd te zien was in Zürich zullen we in de toekomst gaan missen door de instroom van nieuwe Flexity-lage­vloer­trams. De overtollige Tram 2000-motorrijtuigen worden deels gesloopt en deels geschonken aan het trambedrijf van Vinnytsya in Oekraïne. Daar gingen in het verleden ook al “Karpfen” en “Mirages” uit Zürich naartoe zoals bericht in NVBS Actueel februari 2022.

De vijfdelige Cobra-trams (Be 5/6) waren de eerste trams voor Zürich met een volledige lagevloer. Bombardier leverde in eerste instantie een proefserie van zes stuks (3001-3006) in 2001. De serieproductie vond plaats in 2005-2010 waarbij ook de 3001-3006 opnieuw werden gebouwd.

Van de 88 stuks (3001-3088) hebben er negentien (3062-3080) de kleuren van de VBG, de Glattalbahn. Deze worden ingezet op tramlijn 10 Hauptbahnhof – Zürich Flughafen en tramlijn 12 Bahnhof Stettbach – Zürich Flughafen. Deze tramlijnen hebben bij Zürich Flughafen meer een Stadtbahn- dan een stadstram-karakter, zoals je kunt verwachten rondom een luchthaven.

Ook in Zürich worden de trams langer en de nieuwste Flexity-trams (Be 6/8) zijn zevendelig. De eerste werd geleverd door Bombardier in 2019 en tot en met 2027 zullen er maar liefst 110 stuks (4001-4110) komen van… Alstom, dat inmiddels Bombardier heeft overgenomen. Er bestaat een optie op nog eens 30 stuks.

Op korte termijn zal het trambeeld in Zürich niet meer bepaald worden door Tram 2000 maar zullen de Flexity’s de dienst uitmaken, dus wacht niet te lang met een bezoek als je die tramklassiekers nog uitgebreid wil zien.

De Forchbahn (FB)

De Forchbahn verbindt in het zuidoosten Zürich Stadelhofen met Esslingen en heeft een totale lengte van zestien kilometer. Met ander materieel in andere kleuren is dit een erg leuke afwisseling ten opzichte van de stadstrams.

Tussen Stadelhofen en Rehalp (een lengte van drie kilometer) maakt de Forchbahn gebruik van de tramsporen door de straten van Zürich en daarom mogen we wel van een interlokale tram spreken. Het verdere traject van Zürich Rehalp naar Esslingen heeft duidelijk het karakter van een Zwitserse smalspoorlijn. In de volksmond wordt de Forchbahn ook wel (tante) Frieda genoemd.

Van het huidige materieel stammen de Be 8/8 21-32 uit 1976-1986, de Be 4/4 51-58 uit 1994 en Tango Be 4/6 61-73 uit 2004; alle zijn van Zwitserse makelij. De Tango-familie van fabrikant Stadler kwam al ter sprake in NVBS Actueel januari 2022.

Voor nog meer afwisseling en ander trammaterieel verplaatsen we ons naar de westzijde van Zürich waar de Limmattalbahn begint.

Aargau Verkehr (AVA) – Limmattalbahn (LTB)

Onder Aargau Verkehr valt – naast de spoorlijnen Wohlen – Dietikon en de Wynen- & Suhrentalbahn – sinds 9 december 2022 ook de dertien kilometer lange tramlijn 20 van Zürich-Altstetten naar Killwangen, de Limmattalbahn.

In een gemeenschappelijke bestelling met Baselland Transport (BLT) werden voor de Limmattalbahn acht trams (8001-8008) van het type Tramlink (Be 6/8) bij Stadler aangeschaft. Twee stuks werden al snel voorzien van een totaalreclame hetgeen je kan beschouwen als een leuke afwisseling op het LTB-kleurenschema … of je vindt dat bonte gedoe helemaal niks.

Voor het laatste deel van dit verslag ruilen we de koele zakelijkheid van de Limmattalbahn in voor de tramromantiek van de museumtrams.

Een selectie van de museumtrams

In Zürich is een zeer uitgebreide collectie museumtrams aanwezig, verdeeld over drie verenigingen. Het Tram Museum Zürich (TMZ) brengt gelukkig een gezamenlijk overzicht uit met alle ritten die plaatsvinden.

Bijna elke maand onderhoudt het TMZ een pendeldienst onder het lijnnummer 21 tussen het Hauptbahnhof en Burgwies waar het (dan geopende) museum is gevestigd. Verder werd in 2023 door de Aktion Pro Sächsitram (APS) op zes zondagen een lijn 6 van Hauptbahnhof naar Zoo verzorgd. De Verein zur Förderung historischer Forchbahnfahrzeuge (VHF) bracht in dat jaar één dag een museumtram op de baan tussen Burgwies en Hinteregg. Raadpleeg de links in de rechterkolom voor de komende rijdagen alsmede de details van het museummaterieel.

In dit artikel beperken we ons tot de museumtrams die gespot werden op straat tijdens het bezoek in mei en juni van dit jaar.

Tot zover de selectie van foto’s op museumtramlijn 21 Hauptbahnhof – Burgwies. De volgende opnames zijn gemaakt langs museumtramlijn 6 Hauptbahnhof – Zoo.

Deze laatstgetoonde olifant heeft weliswaar geen lange snuit maar blaast wel degelijk dit verhaaltje uit. Er is nog zo veel meer te laten zien en te vertellen over het tram-eldorado Zürich, maar dat zou voor hier te ver voeren. Raadpleeg voor verdere info de links in de rechterkolom en nog beter … plan een bezoek aan Zürich.

Tekst en foto’s (gemaakt in mei en juni 2023) door Paul van Baarle, tenzij anders vermeld.

---