Reizen met de Kusttram

De laatste der Mohikanen in een zee van Zeelijners

Frits van Buren bracht weer een bezoek aan de Kusttram, de langste tramlijn ter wereld. De oude BN-trams worden hier in flink tempo vervangen door Zeelijners: de lagevloertrams van CAF.

Twee keer eerder was de Kusttram in België onderwerp van een artikel in NVBS Actueel: in september 2016  en in juli 2021.

Decennia waren de trams van BN (Brugeoise et Nivelles) hier heer en meester, vanaf 2005 in de zomermaanden tijdelijk aangevuld met een aantal “Hermelijnen” uit Gent en Antwerpen. Vanaf 2010 verbleven ook ’s winters twee Hermelijnen uit Gent en Antwerpen aan de kust.

In 2017 werd een bestelling met een omvang van 100 miljoen euro geplaatst voor 48 CAF Urbos 100-lagevloertrams. In juni 2020 kwam de eerste daarvan per schip aan in Zeebrugge en op 21 april 2021 gingen de eerste CAF-trams in de reguliere dienst rijden. Eind juni 2021 waren er al 29 geleverd (waarvan er 27 reden) en de laatste werd op 13 juli 2022 geleverd.

In de zomer van 2020 lanceerde De Lijn een wedstrijd om een originele naam te zoeken voor de 48 nieuwe trams. Er kwamen bijna 5000 inzendingen binnen en op grond daarvan werd de naam Zeelijner gekozen.

In de zomermaanden wordt het grootste gedeelte van de dag een 10-minuten­dienst gereden over de volledige 67 km lange tramlijn (de langste tramlijn ter wereld) met 68 haltes en een rijtijd van 2 uur en 25 minuten. Daarnaast wordt tussen Oostende en Westende ook nog een frequente versterkingsdienst gereden. Deze versterkingsdienst komt vreemd genoeg niet voor in de dienstregelingen.

Het feit dat de trams niet gekoppeld kunnen worden wreekt zich in de drukke augustusmaand op sommige tijden en trajecten door een hoge bezettingsgraad en verlengd stilstaan bij de haltes van de solo rijdende trams.

Medio 2021 was het aandeel van de CAF trams nog laag. Maar medio 2022 lijkt het aandeel van de BN-trams nog maar zo’n 15-20% te zijn. Zij lijken met enige voorkeur te worden ingezet op de versterkingsdienst Oostende – Westende Bad. Hermelijnen zijn eind juli en begin augustus 2022 op de Kustlijn niet (meer) aangetroffen.

In februari 2020 waren nog 44 BN-trams aanwezig, ’s zomers aangevuld met 13 Hermelijnen. Het aantal CAF-trams is met 48 niet veel hoger dan die 44 BN-trams. Op diverse fora vinden dan ook discussies plaats hoe dit de komende jaren zal worden opgelost. Langer in dienst houden van een aantal BN-trams lijkt om een aantal redenen geen oplossing. De betrouwbaarheid van de ongeveer 40 jaar oude BN-trams zal verder dalen en de werkplaatsen zouden dan daarop voor­bereid moeten zijn.

Een andere mogelijkheid is om hierin te voorzien met Hermelijnen uit Gent en Antwerpen of CAF-trams uit Antwerpen. In het laatste geval rijdt men aan de Kust dan met één type trams. Een (kleine) complicatie blijft wel dat de Kusttrams 2,40 meter breed zijn en de trams uit Gent en Antwerpen 2,30 meter, hetgeen een aanpassing van de treeplanken vereist. Een andere mogelijkheid is om de optie op 14 aanvullende CAF-trams te gebruiken voor de Kustlijn. Toevallig is dit aantal bijna gelijk aan het jaarlijks geleende aantal Hermelijnen.

Daar waar de weinige CAF-trams in 2021 nog zonder reclame reden is dat in 2022 niet meer het geval. Op een aantal trams is inmiddels een omvangrijke hoeveel­heid reclame aangebracht. Hoewel deze beplakking is voorzien van een micro-perforatie belemmert deze het uitzicht uit substantiële delen van de trams in belangrijke mate.

De Urbos 100 is in essentie een stadstram en diverse commentaren geven aan dat het zitcomfort voor een rit van maximaal bijna 2½ uur zeer onvoldoende is. Mijn ervaring bevestigt dit. Daar waar de BN-trams comfortabele beklede banken hebben zijn de CAF-trams voorzien van losse stoeltjes met een kussen van glad materiaal en een dunne laag hard vulmateriaal. Daarbij maakt de zitplaatsindeling een uitermate rommelige indruk. Gelukkig zijn de rijeigenschappen van het CAF-materieel vergelijkbaar met het BN-materieel. Alleen accelereren en remmen de CAF-trams sneller en ongelijkmatiger dan de BN-trams. De CAF-trams blijken door de vele spiegelende (glas)oppervlakken ook lastig fotografeerbaar te zijn.

Historisch erfgoed tussen Knokke en De Panne

Ondanks het verdwijnen van de BN-trams is op een redelijk aantal plaatsen nog historisch erfgoed aanwezig. Gaande van Knokke naar De Panne is het eerste daarvan de uit 1930 daterende stelplaats in Knokke.

Op 30 april 1969 vond een NVBS-excursie plaats naar de stelplaats Knokke. Een reden voor deze excursie waren de plannen tot opheffing van deze tramlijn. NVBS-leden kunnen een verslag van deze excursie lezen.

Bij de halte Blankenberge Pier bevindt zich het gebouw van een onderstation.

Ruime bekendheid geniet het gebouw van de halte “De Haan Aan Zee”. Dit station is in 1902 ontworpen door de Brusselse architect G. Dhaeyer. Nadat het station in 1977 met afbraak werd bedreigd, kocht de gemeente De Haan het gebouw en kreeg het een herbestemming als dienst voor toerisme. In 2002 volgde naar aan­leiding van het honderdjarig bestaan een volledige restauratie.

Dan volgt de betonnen abri van de halte Bredene Renbaan uit 1924 op de Koninklijke Baan in Bredene (destijds gespeld als Breedene). Het is gebouwd in opdracht van de toenmalige exploitatiemaatschappij van de Belgische Kustlijn (Société pour l’Exploitation des Lignes Vicinales d’Ostende et des Plages Belges – SELVOP). Het linker gedeelte waarin waarschijnlijk een loket heeft gezeten is dichtgemaakt. Open is nog wel het kijkgat voor wachtende reizigers.

Het tramstation bij station Oostende werd in 1954 in gebruik genomen. In 1989 werd het tweede “stationsgebouw” in gebruik genomen, dat deels ook boven de sporen was. Het deel boven de sporen was niet publiek toegankelijk. In 2019 is dit weer afgebroken en kwam er een derde gebouw in gebruik, samengevoegd met het treinstation. Het tramstation van Oostende heeft daarmee een vergaande integratie met het spoorstation van de NMBS.

Een rianter wachthuisje is aanwezig op het Marie-Joséplein in Oostende. Dit in 1909 in cottagestijl gebouwde wachthuisje was eind 20ste eeuw sterk ver­kommerd en in 1999 werd het dan ook aan een grondige renovatie onder­worpen.

Een in het begin van de jaren 1920 gebouwd voormalig tractiegebouw annex conciërgewoning staat tussen de haltes Middelkerke Verhaeghelaan en Krokodiel (echt met een e!). De architect Georges Vivenoy (Brussel), oud-leerling van de architect Victor Horta, ontwierp het station oorspronkelijk voor Sint-Genesius-Rode naar aanleiding van een door de Nationale Maatschappij der Belgische Buurtspoorwegen (NMBS) uitgeschreven architectuurwedstrijd. Het initiële grondplan en het concept bleven hierbij nagenoeg ongewijzigd, maar de oriëntatie, de architectuur en de bouwmaterialen werden aangepast aan de nieuwe situatie.

Nabij halte De Panne Esplanade staat een voertuigloods uit 1924. Hierin is nu het trammuseum van TTO Noordzee (Toerisme Transport en Ontspanning) gevestigd. Tijdens een NVBS-excursie op 5 oktober 2019 was een gedeelte van de collectie buiten opgesteld. Ook van deze excursie kunnen NVBS-leden een verslag lezen.

De kusttram van boven

Om de kusttram van boven te bekijken is de gratis toegankelijke Warandetoren heel geschikt. Deze toren staat vlak bij de halte Krokodiel aan de Louis Logierlaan in Middelkerke.

De stalen constructie werd gebouwd bovenop de restanten van de oude water­toren. Die verdween, maar zijn oorspronkelijke functie niet. Nog altijd wordt van hieruit een groot deel van Middelkerke van drinkwater voorzien. Vanop de basis (7 meter) of het platform (20 meter) heb je een mooi uitzicht op de Warande­duinen.

Tramfestival

Tijdens Open Monumentendag op zondag 11 september 2022 organiseert TTO Noordzee in De Panne haar jaarlijkse tramfestival. Onder andere kan dan ook een rit gemaakt worden naar Adinkerke, Koksijde of Nieuwpoort.

Tekst en foto’s (tenzij anders vermeld): Frits van Buren

---