Stoom en diesel op een Belgische museumlijn

De Stoomtrein Maldegem–Eeklo

Frits van Buren bezocht in mei het jaarlijkse stoomfestival bij de Stoomtrein Maldegem-Eeklo.

De Stoomtrein Maldegem–Eeklo (SME) was reeds twee keer eerder een onder­werp in NVBS Actueel: in de meinummers van 2017 en 2019. Tijd om vier jaar later weer naar het jaarlijkse Stoomfestival in Maldegem – dit jaar op zaterdag 6 en zondag 7 mei 2023 – te gaan kijken.

Geschiedenis van de spoorwegen rond Maldegem

Isidoor Nelemans, zoon van een Eeklose textielbaron, kreeg in 1859 een concessie om een spoorlijn van Gent naar Eeklo aan te leggen. De 22,7 km lange lijn werd met vier dagelijkse treinen al op 1 juli 1861 geopend. Op 19 december 1860 kreeg Neelemans de voorlopige toelating om de lijn te verlengen naar Brugge en op 14 juni 1861 werd die toelating wettelijk bekrachtigd. Op 13 februari 1862 werd de “Société du Chemin de Fer d’Eeclo à Bruges” opgericht, op 1 mei 1862 werd met de bouw van het gedeelte van Eeklo naar Brugge begonnen en op 9 juni 1862 werd de eerste steen gelegd voor de spoorbrug in Balgerhoeke.

Op zondag 21 juli 1863 begon de dienst op de 51,4 km lange lijn tussen Gent en Brugge met drie treinen per dag. In 1868 was dit aantal al gestegen tot zes treinen per dag. Toch verklaarde de Brugse rechtbank Eeklo-Brugge in 1878 failliet, maar deze werd overgenomen door Gent-Eeklo. De hele lijn Gent-Eeklo werd echter vanaf 1 januari 1897 door de Belgische staat geëxploiteerd. Overigens exploiteerde de staat ook de al in 1839 geopende directe lijn Gent-Brugge via Aalter.

Op 23 juli 1926 werd de NMBS opgericht en werd de lijn Gent–Brugge als lijn 58 daarin ondergebracht. De Tweede Wereldoorlog veroorzaakte helaas veel schade. Op 24 mei 1940 werd de spoorbrug bij Balgerhoeke opgeblazen en op 19 juli 1944 vielen Engelse bommen op het station van Maldegem. De huidige brug in Balgerhoeke (een gewild fotopunt) dateert dan ook van na de Tweede Wereld­oorlog. In 1948 reden weer 12 treinen per dag in beide richtingen.

In de jaren daarna ging het echter bergafwaarts. Vanaf 1 juni 1957 werden de stations tussen Eeklo en Maldegem gesloten. Op 23 november 1957 werden op zon- en feestdagen alle reizigerstreinen tussen Eeklo en Brugge geschrapt en op 16 februari 1959 werd de reizigersdienst helemaal beëindigd. Op 16 april 1988 vertrok de laatste goederentrein uit Maldegem.

De Blauwe Wimpel

Een vereniging van modelbouwers met de naam “Blauwe Wimpel” was sinds 1981 in Brugge gevestigd, maar moest in 1984 verhuizen. Daarna kwam deze vereniging terecht in de ruimten van het thans nog bestaande verhuurbedrijf van kranen en locomotieven voor fabrieken Sobemai. Dit bedrijf wordt overigens ook genoemd in een artikel in Op de Rails uit 1984 over onder andere de revisie van de eerste diesellocomotief van NS (NS 83). In een ander artikel in Op de Rails wordt de doorverkoop van NS 162 en NS 164 door Sobemai genoemd.

Leden van de Blauwe Wimpel huurden een stukje van de voormalige spoor­bedding van de lijn Maldegem-Brugge van de NMBS en legden daar 60 cm-spoor aan, waar zij met een treintje op gingen rijden. Daarmee was ook het Stoom­centrum Maldegem als voorganger van de Stoomtrein Maldegem-Eeklo geboren. Het nieuwe museum werd op 1 mei 1987 geopend. De officiële opening van Maldegem-Eeklo vond plaats op 1 mei 1990.

Stoomtreindagen 2023

Op zaterdag 6 mei 2023 was er een levendig treinverkeer, zowel met het normaal­­spoor­materieel als met 60 cm-materieel.

Locomotief “Yvonne” werd in 1893 gebouwd door SA Saint-Léonard (1836-1927) bij Luik voor de SA des Charbonnages Maireux Bas-Bois in Soumagne bij Luik. In de jaren 20 werd de locomotief verkocht aan de SA des Verreries De Fauquez in Ittre. Haar naam dankt de locomotief aan de dochter van de toen­malige directeur van de glasfabriek.

Heel wat jonger is de in 1953 door de Hunslet Engine Company gebouwde Austerity WD 196 “Errol Lonsdale”. Dit is een zogenaamde “saddle tank” waarbij de watervoorraad op de stoomketel ligt. De SME heeft nog een tweede oudere locomotief “Fred” van dit type. “Fred” is in 1925 gebouwd door de Avonside Engine Company in Bristol.

Stoomlocomotief “Tom” van de Hoogovens Excursietrein in IJmuiden voelt zich prima thuis in België en gaf ook in Maldegem acte de présence. In Nederland mag zij als slachtoffer van de stikstofproblematiek niet meer rijden gezien de mededeling op de website van de Hoogovens Excursietrein: Tot onze spijt kunnen de in 2022 geplande ritten met de Hoogovens Excursietrein geen doorgang vinden. Vanwege de stikstofproblematiek bij Tata Steel zijn het komend seizoen tot nader order alle ritten met de Hoogovens Excursietrein opgeschort. Deze in 1949 door Krupp in Essen gebouwde locomotief heeft tussen 1949 en 1974 bij Ruhrkohle AG dienstgedaan.

Naast stoomlocomotieven was ook een aantal diesellocomotieven aanwezig. De zes­assige 1950 pk sterke dieselelektrische locomotief 5512 maakte deel uit van een serie van 42 in 1961-1962 door La Brugeoise et Nivelles gebouwde exemplaren. De locomotieven 5501, 5506, 5509, 5511, 5512, en 5514 werden uitgerust met het TVM-430 (Transmission Voie-Machine) systeem om zodoende op de hogesnelheidslijnen (HSL) in België defecte TGV-treinstellen te kunnen trekken.

De op onderstaande foto ook aanwezige locomotief 6219 is in 2023 in bruikleen gegeven aan Stoomtrein Dendermonde-Puurs. Van deze 1400 pk sterke diesel­elektrische locomotieven werden in 1961 door La Brugeoise et Nivelles 136 stuks gebouwd. De laatste groene locomotief van de reeks 62/63 van Merelbeke werd in 2015 door enkele actieve spoorwegmedewerkers (Infrabel Gent Zeehaven en NMBS Centrale Werkplaats Mechelen) weer geschilderd in het “groen 1970”.

Op het 60 cm smalspoor werd frequent gereden met personentreinen afwisselend getrokken door een tweetal locomotieven. Enerzijds was dit de eigen locomotief (eveneens met de naam “Yvonne”) van de SME. Deze locomotief werd in 1906 gebouwd. De Stoomtrein Maldegem-Eeklo ontdekte de locomotief in 2013 op het militair oefenterrein in Beverlo en na een grote restauratie tussen 2014 en 2017 doet zij dienst op de 60 cm smalspoorlijn van de SME.

De andere smalspoorlocomotief was de bezoekende locomotief “Maaike” van de Stichting Rijssens Leemspoor. Deze locomotief werd gebouwd door Orenstein en Koppel (O&K) Berlin Babelsberg en in 1914 geleverd als vuurloze locomotief met nummer 3 aan de Gist- en Spiritus Fabriek in Delft. In 1970 is de loc afgevoerd en overgedragen aan de N.S.S. in Katwijk. Omdat de machine als vuurloze loc niet bruikbaar was, is zij in 1973 overgebracht naar K.A. Neve te Zeeland (NB) om verbouwd te worden tot een loc met vuurkist. Vanaf 1976 heeft de heer F. van ‘t Hof in Pijnacker de verbouwing voortgezet en voltooid. In 1996 is de loc, die bij de heer Van ‘t Hof de naam “Maaike” had gekregen overgebracht naar het Rijssens Leemspoor. (Lees ook het artikel over de locomotieven van de heer Neve in NVBS Actueel, februari 2019.)

Aan de westkant van het emplacement in Maldegem bevindt zich een grote loods van de SME waarin materieel staat opgesteld.

Prominent stond de NMBS 6212 opgesteld. Deze in het blauw gestoken eveneens tot reeks 62 behorende locomotief is eigendom van Infrabel. Een andere locomotief in deze loods is de in 1959 bij Fablok in het Poolse Chrzanów gebouwde Tkh 5387. Tot 1994 deed zij dienst bij een cementfabriek in Polen; daarna ging ze naar de Northampton & Lamport Railway. Deze verkocht haar in 2006 aan de SME. Ze werd genoemd naar de Poolse generaal Maczek die samen met het Canadese leger in 1945 het Meetjesland hielp bevrijden. Sinds 2015 staat de locomotief wegens lekkende vlampijpen te wachten op reparatie.

Een bijzondere locomotief in de loods is de “Lilliput” stoomlocomotief. Deze locomotief met de naam “Adolphe” en fabrieksnummer 2177 werd met vijf andere exemplaren gebouwd door A.M. Tubize in 1934 voor de Wereldtentoonstelling van 1935 in Brussel. Zij is genoemd naar de toenmalige burgemeester van Brussel Adolphe Max. Nadien deed zij nog dienst op de Internationale Tentoonstelling in Luik in 1939. De SME verwierf de locomotief in 2010. Door haar unieke status werd ze de eerste locomotief die werd erkend als Vlaams Topstuk en een restauratie wordt dan ook voorbereid.

Deze locomotieven worden ook beschreven in het boek Les Lilliputs de Tubize, uitgegeven door het Stoomcentrum Maldegem in 2013. Plaatsnummer in de NVBS-bibliotheek Sm-410.057.

Nog een andere te restaureren locomotief in de loods is de in 1926 gebouwde 25 ton zware type 5 Cockerill-locomotief nr. 3145. De locomotief deed tot in de jaren 70 dienst bij de Société anonyme Docks de Gand in de haven van Gent. Deze locomotief is het enige in België overgebleven exemplaar van het zwaarste type 5.

Tussen het station van Maldegem en de loods van de SME staat nog het nodige materieel opgesteld wachtend op een eventuele restauratie.

De laatste rit van de dag werd op 6 mei 2023 rond 19 uur gemaakt met het 100 km/h snelle motorrijtuig 4403 uit 1954. Maar tussen Maldegem en Eeklo was nu een van de twee motoren ruim voldoende. Voor de rustige ritten bij de NMBS deden zij ook dienst op de lijn Gent-Eeklo. De NMBS stelde deze motorrijtuigen op de spoorlijn Dinant-Virton in 2001-2002 buiten dienst.

Infrabel had in Eeklo locomotief 7857 met een Plasser & Theurer stopmachine en een spoorwegkraan neergezet. Maar deze kregen weinig belangstellig.

Inmiddels beschikt het station van Maldegem over een seinhuis met de naam Blokpost 8. Na ontruiming van een oorspronkelijk triest ogende opslagruimte werd het dak geïsoleerd, de kelder gedroogd, de muren geschilderd, elektriciteit aangelegd en zelfs een authentiek spoorweg-kolenkacheltje geplaatst. De al jaren ongebruikte Siemenskast werd gecompleteerd en aangepast voor de specifieke bediening ter plaatse. Vier elektrische wissels en twaalf seinen worden nu vanuit dit seinhuis bediend.

Inmiddels zijn er al YouTube-video’s van het Stoomfestival 2023, zoals deze en deze.

Ook is er een video van het transport van stoomlocomotief “Tom” van IJmuiden naar Maldegem op 26 april 2023.

Tekst en foto’s: Frits van Buren

---