Nieuwe boeken en dvd’s

Svenska Motorlok och Motorvagnar med Personvagnar 2019

Door: Ulf Diehl & Lennart Nisson. Uitgever: Trafik-Nostalgiska Förlaget (2019). 400 blz., 21,5×15,5 cm, 498 kleurenfoto’s, 72 tekeningen. Artikelnummer 097-0513. Onze prijs: € 39,50.

Deze uitgave met Zweedse loco­motieven en treinstellen bestaat in 2019 50 jaar. Oorspronkelijk uitgegeven in het kleine formaat van de Duitse “Täschenbücher” van uitgever Franckh (A6), vanaf 1971 met plastic omslag, ging het boekje eerst alleen over de SJ. Daarna werd het alsmaar dikker door het toevoegen van andere spoor-, metro- en tramwegbedrijven.

Vanaf de eeuwwisseling werd het door de privatisering van de bedrijven ook aanzienlijk ingewikkelder. Wie het werk (400 bladzijden dik en A5) openslaat komt op de eerste bladzijden geen Zweedse locs meer tegen, maar producten van Bombardier en Siemens, gevolgd door Noorse locomotieven.

De privatisering heeft tot meer afwisseling in het materieel geleid: ik tel zo’n 25 verschillende typen elektrische locomotieven. Daarvan zijn er vier Noors, twee komen uit Oostenrijk, acht stuks zijn van Siemens of Bombardier, één van Stadler en één van Softronic Transmontane uit Roemenië! De rest is Zweeds, maar bestaat grotendeels uit varianten van de bekende Rc-loc. Eén type uit Oostenrijk behoort daar ook bij, namelijk de voormalige serie ÖBB 1043, die retour Zweden is gegaan.

Er zijn veel meer eigenaren van materieel dan in de jaren 70: op bladzijden 390-391 staat het overzicht. De omvang van het boek is ten opzichte van de oudere uitgaven uitgebreid. Naast locomotieven en treinstellen zijn tegenwoordig de rijtuigen opgenomen en worden van deze laatste twee vaak uitstekende platte­gronden gegeven. Ook metro, tram en industrielocomotieven staan in het boek.

Vanaf bladzijde 256 volgen de materieellijsten: met per locomotief, treinstel of rijtuig zaken als het nummer, de type-aanduiding, eigenaar, fabrikant, fabrieksnummer, bouwjaar, kleurenschema en een kolom met opmerkingen. Verstopt op bladzijden 358 tot en met 361 zit het overzicht per bedrijf. Misschien is het handig om hier een bladwijzer bij te houden? Een kleine steekproef van deze lijst met de beschrijvingen in het eerste deel gaf soms tegenstrijdige informatie.

Van veel locs en treinstellen worden verschillende kleurvarianten weergegeven. Daardoor en door de vaak niet eenduidige typeaanduidingen vind ik het moeilijk zoeken in dit boek. Maar voor iedereen die in de hedendaagse Scandinavische materieelontwikkelingen is geïnteresseerd, is het een naslagwerk dat men absoluut moet bezitten.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Motormateriel 9: Rangertraktorer

Door: J. Poulsen. Uitgever: bane bøger (2019). 160 blz. 30×21.5 cm, 275 kleuren en zw/w-foto’s, 80 tekeningen. Artikelnummer 097-0514 Onze prijs: € 59,50.

In dit boek worden Deense motorrangeerloc(je)s beschreven. Dergelijke locomotieven verschenen in Europa na de Eerste Wereld­oorlog. Eerst met benzine­motoren, later met dieselmotoren. Ze waren bedoeld om het goederenvervoer te versnellen: met de locomotiefjes kon rangeerwerk op kleine stations worden uitgevoerd, zodat de doorgaande goederentrein hier niet op hoefde te wachten. Er werd daardoor bovendien bespaard op personeelskosten.

Deze locomotieven werden ‘locomotoren’ genoemd door de fabrikanten Breuer en Schwartzkopff/Berliner Maschinenbau AG uit Duitsland (en “locomoteur” door Vermot in Frankrijk) , een term die ook in Nederland in zwang was. Andere fabrikanten die aan bod komen in dit boek zijn: Ardelt Werke GmbH, A/S Frichs, Triangel, Deutz, Orenstein & Koppel, Jung, Fowler en nog enkele kleinere (Deense) fabrikanten.

Aan Frichs worden drie hoofdstukken gewijd, het laatste hoofdstuk over de fraaie Deense uitvoering van de Duitse Köf (de afkorting staat voor Kleinlocomotiven öl flüssigkeitsgetriebe), in Denemarken “køffer” genoemd. Van veel locs zijn tekeningen opgenomen, soms in schaal 1:87 en 1:45. De volgorde van het boek is een mengeling van een chronologische historie en een beschrijving per fabrikant. Daarom staan de Franse fabrikant Vermot en de Duitse Breuer vooraan en de modernste køffer van Frichs staan in de laatste hoofdstukken.

Het boek is het negende deel van een serie boeken over motortractie in Denemarken. De eerste delen over motorwagens zijn vanaf 1976 verschenen en zijn inmiddels al lang uitverkocht. Dit is een prijzig boek, maar dan krijgt u wel een degelijk werk over dit boeiende onderwerp. Daarvoor moet u wel over een goede kennis van Deens beschikken, niet de makkelijkste Scandinavische taal.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Caledonian Railway Locomotives (The Formative Years)

Door: David Hamilton. Uitgever: Lightmoor Press (2019). 320 blz., 22,5×28 cm., 165 zw/w-foto’s, 180 tekeningen, vele tabellen. Artikelnummer 164-0191 Onze prijs: € 36,75.

De Schotse Caledonian Railway (CR) exploiteerde tussen 1848 en 1923 de spoorlijnen van Carlisle naar Glasgow (over Beattock Summit) en Edinburgh. Daarnaast verkreeg het bedrijf lijnen naar Perth, Dundee en Oban. Een deel van de lijn naar Aberdeen vanaf Kinnaber Junction moest echter worden gedeeld met de concurrent North British Railway.

De locomotieven van het bedrijf werden oorspronkelijk gebouwd volgens de principes van de werkplaats Crewe van de London & North Western Railway, met welk bedrijf de diensten van Londen naar Schotland gezamenlijk werden geëxploiteerd. Opvallend waren daarbij de buitenliggende cilinders en het dubbel frame om de constructie te verstevigen. Het bedrijf hield nog lang vast aan deze constructie in tegenstelling tot de trend naar binnenliggende cilinders van andere Engelse en Schotse bedrijven. Bovendien gebruikte de CR bij voorkeur “single wheelers” met een grote drijfwieldiameter tot 8 feet (2,44 m) voor de reizigerstreinen, die op het eerste gezicht daardoor niet geschikt leken voor de zware hellingen van Beattock Summit.

Dit boek is het eerste deel van een tweedelig werk over de stoomlocomotieven van de CR en bespreekt de periode tot 1882. Toen kwam ingenieur Dugald Drummond die het roer omgooide en klassieke locs met binnenliggende cilinders bouwde. Besproken worden de stoomlocomotieven van ingenieurs Sinclair, Conner en Brittain. Bovendien de locs van de bedrijven die later onderdeel gingen uitmaken van de CR, zoals de Scottish Central Railway, de Scottish North Eastern en andere kleinere spoorwegbedrijven.

Van veel locomotieven worden tekeningen weergegeven, maar liefst 180 stuks, plus zwart-witfoto’s. Meestal gaat het daarbij om ‘staatsieportretten’, met het personeel netjes in de houding, maar soms is er sprake van “actie”, zoals de foto van loc 119 bij een krachtig vertrek uit Aberdeen, terwijl de concurrerende machinist van de North British Railway bezig is met zijn loc. Er zijn tabellen met afmetingen van de locs en aan het eind van het boek een register met bouwjaar, fabrikant, vernummeringen, verbouwingen en buitendienststelling per loc. In de beschrijvingen is aandacht voor technische aspecten van de locs en de inzet.

Zoals gebruikelijk bij Engelse literatuur over stoomlocs is er veel aandacht voor ketelafmetingen. Alsof die paar vlampijpen meer of minder veel uitmaakt voor de kwaliteit van de locomotief. Een apart hoofdstuk beschrijft de ontwikkeling van injecteurs, kolenstook en de doorgaande rem. Per hoofdstuk zijn uitgebreide referenties opgenomen.

Bijna 100 jaar na het verdwijnen van de CR is dit eindelijk het definitieve werk over de locs van dit boeiende bedrijf. Het volgende deel, “The Classic Years”, verschijnt volgend jaar en behandelt de locomotieven van ingenieurs Dugald Drummond, Lambie, McIntosh en Pickersgill.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Meer lezen

Forty Years of Caledonian Locomotives 1882-1922 door H.J. Campbell Cornwell

Locomotive and Train Working in the latter part of the nineteenth century. Volume three. door E.L. Ahrons

South America (Railways of Yesteryear)

Door: Ian Thomson Newman. Uitgever: Mainline. 177 blz. A4 liggend, 4 zw/w en 115 kleuren­foto’s, 10 kaarten, veel grafieken. Artikelnummer 164-0185. Onze prijs: € 29,50.

Er is maar weinig spoorwegliteratuur over Zuid-Amerika. Nu enerzijds reizigers­vervoer per spoor in Zuid-Amerika vrijwel is uitgestorven en anderzijds de welvaart is toe­genomen, ontstaat er ook meer belangstelling voor het spoorverleden. Bij de links hieronder staat daarom ook de website van een Braziliaanse uitgever van spoorwegliteratuur.

Het boek South America (Railways of Yesteryear) is een Engelse uitgave en beschrijft de spoor-ontwikkelingen sinds 1979. Het tweede hoofdstuk heet “The decline and fall of the traditional South American passenger train” en deze titel zegt al genoeg. In veel landen is tegenwoordig nog amper sprake van reizigersvervoer per trein. In Brazilië bijvoorbeeld is het lange-afstands­reizigers­vervoer vanaf de jaren 70 volledig overgenomen door grote en luxe bussen. Ook in andere landen, zoals Argentinië, Chili, Ecuador, Paraguay, laten de grafieken uit dit hoofdstuk hetzelfde beeld zien.

De overige hoofdstukken van het boek beschrijven treinreizen in Zuid-Amerika, toen die reizen nog mogelijk waren. De eerste reis in 1979 gaat van Rio de Janeiro, Buenos Aires, Los Andes naar Santiago, dwars over het continent. Helemaal met de trein lukte dat toen ook al niet. De volgende reizen zijn onder andere: Buenos Aires naar Esquel met deels stoom en smalspoor; Buenos Aires naar Asuncion (Paraguay) in 1990 op normaalspoor, maar deels met stoom; Ecuador in 1991 eveneens met stoom; Chili in de jaren 70 met stoom en nogmaals in 1986 met elektrische en dieseltractie; Peru met dieseltractie; Brazilië met elektrische tractie in 1992.

De hoofdstukken worden gelardeerd met tabellen van materieel, trein­samen­stellingen en reistijden. Helaas is het kaartmateriaal volstrekt onvoldoende om de beschreven reizen mee te volgen, zodat de lezer zich moet behelpen met andere kaarten bijvoorbeeld uit Jane’s World Railways of met Google Maps.

Het fotomateriaal is door de auteur, die in Chili woont, tijdens de reizen vergaard en is zeker sfeervol, maar voldoet niet aan de standaard die tegenwoordig door spoorliefhebbers wordt verwacht. Maar de auteur behoort dan ook niet tot de ‘hard-core foreign railfans’ waarover hij zich nogal laatdunkend uitlaat.

Zoals gesteld is er maar weinig literatuur over dit onderwerp en inhoudelijk is dit boek daarom zeer welkom. Desondanks had ik liever gezien dat er meer moeite was gestoken in het kaartmateriaal, de lay-out en de foto’s.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Ook te koop

Railways of the Andes door Brian Fawcett (herdruk Plateway Press). Aanbieding!

Een Braziliaanse uitgever van spoorwegboeken: www.trem.org.br/livros.html

Straßenbahnen in der DDR (Geschichte bis in die Nachwendezeit)

Dvd. 58 minuten. Uitgever: Eisenbahn Kurier (2015). Artikelnummer 463-5003. Onze prijs: € 19,80.

Er waren in Oost-Duitsland na de Tweede Wereldoorlog 34 trambedrijven. Daarvan waren er bij ‘Die Wende’ nog 27 van over. Het eerste trambedrijf werd in de DDR opgeheven in 1957 (Stassfurt), het laatste in 1977 (Lockwitztalbahn).

Veel bedrijven moesten het lang doen met het “Vorkriegswagenpark”. Later kwamen er Lowa-, Gotha- en Rekowagens in dienst, vaak in grote aantallen gebouwd. Vanaf 1967 reden de fraaie Tsjechische Tatra T3D en T4D (D=Deutschland), na 1970 gevolgd door de hoekige KT4D gelede wagens. Deze werden in nog grotere aantallen gebouwd (volgens Van der Gragt* respectievelijk 1766 en 1042). Na 1989 ging dat materieel nog even door. Sommige kleinere bedrijven moderniseerden met tweedehandsjes uit het westen, zoals de GT4 uit Stuttgart of wagens van Duewag uit Darmstadt en zelfs trams uit Helsinki.

Vanaf de jaren 90 kwamen de lagevloertrams. Bekende, zoals de Combino, en minder bekende waaronder mijn favoriet, de Leoliner. Maar gelukkig overleefden vele Tatra’s de eeuwwisseling, hoewel ze soms danig werden toegetakeld. In Leipzig bijvoorbeeld, waar ze nieuwe bijwagens kregen en in felle kleuren (blauw met geel) werden gespoten. Ongetwijfeld een verbetering voor de klanten, maar van het ingetogen moderne uiterlijk van de Tatra bleef niets over, al is de bestemmingsfilm nu wel leesbaar.

Hoewel de hoofdtitel mogelijk suggereert dat deze dvd alleen het DDR-tijdperk behandelt, is dat absoluut niet het geval, zoals uit de ondertitel blijkt! Er zijn beelden van voor en na ‘Die Wende’. Ook worden niet alle bedrijven behandeld. Ik telde er 16 van de 27. Desondanks komen er veel echte DDR-trams langs, vaak in kleur, soms korrelig, maar altijd boeiend. De Gotha-wagen overheerst, maar ook de andere typen zijn te zien. En er zijn beelden van oudere wagens, zoals de Hecht in zwart/wit.

Ik miste de volgende steden: Cottbus, Erfurt, Frankfurt (Oder), Görlitz, Gotha, Halle (Saale), Kirnitzschtalbahn, Magdeburg, Plauen, Strausberg. Als daar net uw favoriet bij zit, dan zal u deze dvd mogelijk links willen laten liggen. Zelf mis ik bijvoorbeeld ook Dessau, het leuke kleine bedrijf waarvan ik vlak na 1989 iets heb meegekregen.

Deze dvd is daarom vooral geschikt als introductie op dit interessante onderwerp. Wie meer wil weten, raad ik onderstaande boeken aan.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Ook te koop

Strassen- und Stadtbahnen in Deutschland: Band 18, Sachsen (1). Door: M. Kochems. Uitgever: Eisenbahn Kurier. 308 blz. 17×24 cm., 295 z/w en 39 kleurenfoto’s.

Straßen- und Stadtbahnen in Deutschland: Band 19, Sachsen (2). Stadsvervoer in de westelijke steden van Sachsen. Door: Michael Kochems en Rolf-Roland Scholze. Uitgever: Eisenbahn Kurier. 344 blz. 17×24 cm., 323 z/w en 42 kleurenfoto’s.

Meer lezen

* Tramnostalgie DDR: Gute alte Tram door Frits van der Gragt (tevens bron voor bovenstaande gegevens)

Moderne Trams. Deel 1: vierassers – van PCC’s via Grossraumwagens naar Tatra’s door Frits van der Gragt, Axel Reuther, Wilfried Wolf

Strassenbahn Archiv DDR. 1: Geschichte, Technik und Betrieb

Railatlas Rotterdam, 140 jaar tramrails in de Maasstad

Door: Ton van Eijsen. Uitgever: De Alk. 362 blz. A4, meer dan 700 foto’s, vele tekeningen en kaarten. Artikelnummer 026-0326. Onze prijs: € 39,90

Deze atlas verschijnt binnenkort als deel 53 in de NVBS-reeks. De uitgever schrijft hierover:

Over het openbaar vervoer in Rotterdam en meer specifiek de tram in de Maasstad zijn in de loop der jaren al vele publicaties verschenen. Deze behandelden velerlei aspecten zoals het materieel en/of de bedrijfsvoering in bredere zin. De infrastructuur van het Rotterdamse tramnet is echter veel minder beschreven. Die ontwikkeling van het tramnet van de RET en haar voorgangers RTM en RETM hield uiteraard nauw verband met de ontwikkeling van de stad zelf. De aan de RETM verleende concessie had zelfs een bepaling dat het tramnet moest ‘meegroeien’ met de groei van het inwonertal. In de overeenkomst tussen de gemeente en de (particuliere) RETM was in 1905 vastgelegd dat voor elke 10.000 inwoners 1 kilometer tramspoor moest worden aangelegd!

Bij een eerste verkenning naar waar en vooral hoe tramrails in de stedenbouw­kundige structuur van de stad waren aangelegd, bleek dat daarover slechts weinig documentatie bestond of bewaard was gebleven. Vooral tekeningen waren nauwelijks voorhanden. Het verloren gaan van veel (bouw)tekeningen van Gemeentewerken als gevolg van het bombardement van 14 mei 1940 maakte dat ook voor dit onderzoek naar de historie vele andere wegen moesten worden bewandeld. Het reconstrueren van het Rotterdamse tramnet door de jaren heen werd daarom een heuse zoektocht waarbij vele puzzelstukjes op de juiste plaats moesten worden gelegd. In die zin mag het zonder veel overdrijving bijzonder worden genoemd dat het toch gelukt is om vrijwel alle sporensituaties vanaf het ontstaan van het tramnet weer te geven in deze Railatlas.

Hoofdstukken: de ontwikkeling van het tramnet in en om Rotterdam; knoop- en knelpunten; remises en werkplaatsen; plattegronden en sporensituaties; diverse bijlagen, waaronder netkaarten en een straatnamenregister.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Leo de Jong