Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

Ciril van Hattum brengt in deze rubriek spoorse zaken die buiten het gewone liggen op een lichtvoetige manier voor het voetlicht. Deze maand: Amsterdamse trams in het buitenland.

Het ‘gemeentevervoerbedrijf’ verzorgt het openbaar vervoer in de hoofdstad van Nederland. Als de tramrijtuigen ‘op‘ zijn en nieuwe rijtuigen klaar staan om de oudere te vervangen, gaan de meeste naar het terrein van een sloperij.

Maar niet allemaal. Tegenwoordig bewaart bijna elke maatschappij wel enkele exemplaren voor ombouw tot werkwagen, toeristentram of plaatsing in het bedrijfsmuseum. Buiten-gewoon is het echter dat er ook rijtuigen zijn die naar het buitenland verhuizen, om daar onder andere vlag te gaan rijden of zich te laten zien in een plaatselijk museum. Of noodgedwongen…

Toen de eerste gelede trams aan vervanging toe waren, werd er circa 1991 een twintigtal geschonken aan het trambedrijf van het Poolse Poznan. Daar hebben ze nog zeker tien jaar dienstgedaan. Later gingen er nog meer naar Poznan. Op de foto nummer 876 op lijn 2: van het Amsterdamse heeft deze wagen de ov-gele kleur, de lijncijferfilm en het rijtuignummer behouden. Later werd grasgroen de hoofdkleur. De 876, gebouwd door Beijnes te Haarlem, werd als enkelgelede motorwagen 576 in 1959 in dienst genomen. ‘Type 2G’ wordt deze serie van 12 rijtuigen genoemd. In 1972 kwam het door Duewag gefabriceerde middenstuk ertussen, en werd het nummer met 300 verhoogd tot 876.

Van Carlton Colville zullen weinigen hebben gehoord: het ligt in de buurt van Lowestoft op de meest oostelijke punt van Engeland. Het daar gevestigde museum heet dan ook East Anglia Transport Museum. Sinds 1981 huist hier de Amsterdamse motorwagen 474. De trams en trolleybussen kunnen op het museumterrein ook rijden. Omdat dit door elkaar gebeurt, is de Amsterdammer mede uitgerust met een trolleystang.

Motorwagen 474 begon als bijwagen uit de serie 901-930, in 1929/30 gebouwd door Beijnes. Ongeveer zeven jaar later volgde ombouw tot motorwagen, serie 446-475.

Ook in Duitsland zijn nog Amsterdamse trams te vinden, een viertal in één museum. Het Hannoversche Strassenbahn Museum (HSM) is gevestigd in het dorp Wehmingen, niet ver van Hannover. Vele tramrijtuigen worden daar bewaard: binnen, onder een afdak en in de openlucht. Een grote raillus, deels zelfs dubbelsporig, loopt door het bos even buiten het museum en hier staan de trams waar nog wat mee moet gebeuren voor ze aan het publiek getoond kunnen worden. In tegenstelling tot vele andere zien de Amsterdamse rijtuigen er heel goed uit.

Behalve de getoonde drieasser 902 en het oudere stel 469-757 verblijft hier ook de bijpassende drieassige aanhanger 968. Alle vier verkeren zij in zeer goede conditie. Helaas wordt er in het HSM niet gereden met de trams. Althans niet voor het publiek. Misschien komt dat nog eens, als de lus door het bos vrijgemaakt zal zijn. De 902 behoort tot de eerste naoorlogse nieuwe trams in Amsterdam, vanaf 1948 gebouwd door Werkspoor. Schaften andere steden vierassers aan, het GVB zocht het in drieassers. De serie bestond uit 60 motor- en 50 aanhangwagens.

Tot slot een slechte foto uit een slechte tijd:

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden door de bezetter vele Nederlandse voertuigen, vooral trams en autobussen, gevorderd om dienst te doen in Duitse steden waar door de oorlog een tekort aan rollend materieel was ontstaan. Zo verging het ook motorwagen 211 die in Keulen met nummer 495 terechtkwam en op de foto dienstdoet op lijn 21 met een lokale aanhangwagen.

De foto’s zijn van de auteur, Ciril van Hattum, tenzij anders vermeld.

---

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Deze maand, net als vorige keer, een vintage telefoontoestel. Dit keer van Funke+Huster, een firma die nog steeds bestaat. Vragen die zich aandienen: waar hingen dit soort toestellen, hoe werden ze gebruikt, uit welke tijd dateren ze? Reacties zijn welkom bij Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

Vorige maand: een telefoontoestel met veel extra knopjes. Mogelijk heeft het toestel een aantal opschriften gehad, maar die zijn helaas niet meer aanwezig. Wat voor bijzonder toestel kan dit geweest zijn?

Bernard Heijne kwam een afbeelding van zo’n telefoon tegen op de site van het Telefoniemuseum in Rotterdam. Het toestel is gemaakt door Telefonbau und Normalzeit (T&N), een firma die ook veel stationsklokken leverde aan NS. T&N maakte dit soort telefoons tot 1959. Het toestel in het Telefoniemuseum is geschikt voor 2 netlijnen en 8 neventoestellen. Het exemplaar van het Spoorwegmuseum is zo te zien geschikt voor 3 netlijnen (met mogelijke voorbereiding voor 4 netlijnen?) en 20 nevenlijnen.

---

Swiss Railway Society

In de winkelrubriek van NVBS Actueel zijn verschillende keren uitgaven van de Swiss Railway Society (SRS) besproken. Vanuit de SRS kwam het verzoek of ze een keer hun vereniging onder de aandacht mochten brengen.

De Swiss Railway Society (SRS) is in 1980 opgericht om mensen met belangstelling voor de Zwitserse spoorwegen samen te brengen. De SRS is opgericht in het Verenigd Koninkrijk, waar ook de meeste van de ruim 1200 leden wonen. Meer dan 130 leden wonen in andere landen van Europa of verder weg, vooral in de VS en Australië.

De oorspronkelijke nadruk van de vereniging lag op de spoorwegen, maar na verloop van tijd is het aandachtsveld verbreed. Dit beslaat nu ook andere vormen van openbaar vervoer in Zwitserland en, vanzelfsprekend, het landschap. Veel leden hebben slechts een beperkte technische kennis van de spoorwegen, maar zijn gek op Zwitserland in het algemeen en gebruiken het openbaar vervoer om te zien wat het land aan de bezoeker te bieden heeft.

De vereniging bouwt zelf geen modelbanen, maar veel leden bouwen wel zelf Zwitserse banen. Sommige leden stellen modelbanen tentoon op modelspoor­beurzen in het VK en promoten op deze manier de SRS en Zwitserland. De meest populaire onderwerpen zijn waarschijnlijk de SBB, BLS en de RhB. De meest voorkomende schalen zijn H0, H0m en N, maar andere schalen zoals G en Z komen ook voor. Sommige banen zijn gebaseerd op een echte locatie maar andere zijn fictief, soms gebaseerd op een gepland tracé dat nooit is aangelegd.

Door de jaren heen hebben groepen van SRS-leden reizen naar Zwitserland georganiseerd, soms op vrij informele wijze, waarbij deelnemers van de rondrit naar eigen goeddunken de groep konden verlaten. Soms hadden deze reizen een vooraf besproken bezoek aan locomotiefdepots of spoorwegemplacementen tot doel, iets wat natuurlijk niet mogelijk is voor individuele SRS-leden. De meeste leden reizen op eigen gelegenheid, individueel, met familie of vrienden.

Alle leden van de SRS ontvangen de kwartaaluitgave Swiss Express. Het tijd­schrift is in het Engels, in kleur op A4-formaat en is gratis voor de leden. Het geeft informatie, foto’s en eenvoudig te begrijpen technische gegevens over nieuwe ontwikkelingen, maar ook historische artikelen, niet alleen over spoor­wegen maar ook over andere vormen van openbaar vervoer.

De vereniging houdt ieder voorjaar een ledenvergadering. De locatie ligt niet vast, maar is vaak Derby, zoals in april 2020 en april 2021. Er is dan ook een tentoon­stelling die bestaat uit een aantal modelbanen en stands van handelaren die vooral boeken, dvd’s en modelspoor verkopen. Het bestuur van de vereniging bestaat uit 10 leden en wordt sinds de ledenvergadering van 2020 voorgezeten door Roger Ellis.

Op initiatief van de SRS worden in november 2021 een aantal Zwitserse banen tentoongesteld op de nationale modelspoortentoonstelling te Birmingham. Dit vindt plaats in de evenementenlocatie NEC en is bedoeld om het 40-jarig bestaan van de SRS te vieren. Deze viering zou plaatsvinden in 2020, maar is vanwege de coronacrisis uitgesteld.

Voor meer informatie kijk op de website www.swissrailsoc.org.uk. Hier zijn gegevens te vinden over het lidmaatschap en de activiteiten van de SRS, en ook het laatste nieuws over ontwikkelingen in Zwitserland.

Boeken

De vereniging heeft ook een aantal boeken over Zwitserland uitgegeven. Beschik­baar zijn 7 reisgidsen op A5-formaat die samen het hele land beschrijven. Daarnaast zijn er grotere boeken op A4-formaat over elektrische locomotieven van de SBB, trams en trolleybussen, vervoer op de meren en diverse vormen van vervoer naar de bergtoppen. Details over de verkrijgbare uitgaven zijn te vinden op swissrailsoc.org.uk/shop.

In de NVBS-winkel zijn de volgende boeken van de SRS te koop:

• SBB Electric Locomotives Past & Present
• Swiss Indepent Railways
• Swiss Postbuses
• The Birsigthalbahn

---

Jugendklubzug Ernst Thälmann

John Krijgsman reageerde op het artikel in het vorige nummer over het Sächsisches Eisenbahnmuseum. In dat artikel staat een foto van het treinstel dat in de DDR-tijd gebruikt werd door de Jugendklub “Ernst Thälmann”. Ernst Thälmann was een Duitse communistenleider die tijdens de oorlog in een concentratiekamp is vermoord.

De trein bestond uit motorwagens 175 005 en 006 met twee tussenrijtuigen. John Krijgsman fotografeerde dit treinstel op 21 juni 1987 op een spoorweg­tentoon­stelling op het Wriezener Bahnhof in Berlin, Hauptstadt der DDR.

De foto in NVBS Actueel toont motorwagen VT 18.16.03. In de oude nummering droegen de beide motorwagens en de (toen nog drie) tussenrijtuigen allemaal het treinstelnummer VT 18.16.03. Bij de invoering van computernummers in 1970 kregen alle bakken een eigen nummer. De derde middenbak is verwijderd toen het stel in 1985 werd verbouwd tot Jugendklub. Inmiddels is er nog een rijtuig verdwenen en is er van het oorspronkelijke vijfwagenstel een drietje over­gebleven.

Overigens is er meer van dit materieel bewaard gebleven, waaronder een treinstel dat staat opgesteld bij station Berlin-Lichtenberg en een treinstel van het DB Museum in Dresden-Altstadt. Meer informatie op Wikipedia.

---

Belangstellingsregistratie

Op onze website www.nvbs.com is veel informatie te vinden waarover onze vereniging beschikt: documenten, boeken, activiteiten en beeldmateriaal. Maar de expertise van de leden is niet zo eenvoudig te vinden. Daarom is op onze site nu een pagina opgenomen met de naam belangstellingsregistratie. Elk lid kan hierop aangeven op welke terreinen hij/zij expertise heeft en voor welke thema’s hij/zij belangstelling heeft. Namen en mailadressen staan erbij.

Zeker in tijden dat we elkaar nauwelijks kunnen treffen is dit een kans om in elk geval digitaal contact te zoeken. Privacy is gegarandeerd omdat de pagina uitsluitend voor NVBS-leden toegankelijk is. Lees hier meer over.

Alle leden waarvan de ledenadministratie over een mailadres beschikt, hebben begin december een uitnodiging ontvangen om op een webformulier hun expertise en belangstelling in te vullen. Velen hebben dat al gedaan. Wie het nog niet gedaan heeft, is bij dezen uitgenodigd. Ga daarvoor naar de pagina belangstellingsregistratie (NB: eerst inloggen). Daarop vul je de volgende gegevens in:

• Je naam.
• Is het een nieuwe melding, een wijziging of wil je jouw gegevens verwijderen?
• Noteer je specialiteit (thema’s waarvan je veel weet en waarover medeleden je mogen bevragen)
• Noteer je andere belangstellingsgebieden.
• E-mailadres (eventueel telefoonnummer).
• Als je die hebt: de link naar je eigen website.

Leden die geen mailadres hebben kunnen de antwoorden op bovenstaande vragen per post versturen: NVBS t.a.v. Rudi Liebrand, Stationsplein 47, 3818 LE Amersfoort.

---