Een stad in Sachsen waar weinig meer herinnert aan de DDR-tijd

Tram en trein in Zwickau

Frits van Buren bracht een bezoek een Zwickau, een stad in Sachsen waar weinig meer herinnert aan de DDR-tijd.

De in de Duitse deelstaat Sachsen 35 km ten zuidwesten van Chemnitz gelegen plaats Zwickau heeft al een lange geschiedenis achter zich. Al vanaf de 12e eeuw ontwikkelde de plaats zich aan een doorwaadbare plaats aan de Mulde. In de 14e eeuw was de stad ommuurd en werd begonnen met de winning van steenkool. Maar in 1403 ging bijna de hele stad door stadsbrand verloren.

Vanaf het eind van de 15de eeuw kwam de stad tot grote bloei dankzij haar deelname aan de zilverwinning bij Schneeberg en de gelijktijdige opkomst van de textielnijverheid. In de 19de eeuw brak een tweede bloeiperiode voor Zwickau aan toen de kolenwinning op industriële schaal werd voortgezet.

Op 12 mei 1944 vond een eerste luchtaanval op Zwickau plaats, gevolgd door bommen op het tramdepot en werkplaats aan de Slachthofstraße in maart 1945. Op 17 april 1945 ontsnapte Zwickau aan het lot van veel andere Duitse steden. Amerikaanse troepen naderden de stad, en een vloot van bommenwerpers was al opgestegen om Zwickau te bombarderen toen op een kerktoren de witte vlag werd uitgestoken. De vliegtuigen bogen af en de historische stad werd groten­deels onbeschadigd ingenomen.

Op dit moment heeft de stad ongeveer 90.000 inwoners en is van de DDR-tijd weinig meer te zien. De binnenstad ziet er zelfs zeer riant uit.

Trams

De geschiedenis van de tram in Zwickau gaat terug tot 1894. Toen werd de eerste elektrische tramlijn met een spoorwijdte van 1000 mm en 550 Volt boven­leiding­spanning (later verhoogd tot 600 Volt) geopend. Na de voorlopige buiten­dienst­stelling van de tramlijn naar het Hauptbahnhof in december 2019 bestaat het huidige net uit twee tramlijnen: de lijnen 3 en 4.

Lijn 3 met een lengte van 10,1 km en met 20 haltes rijdt van Eckersbach in de oosten via de Neumarkt, Hauptmarkt, Stadthalle naar Neuplanitz in het zuiden. Lijn 4 met een lengte van 8,1 km en 17 haltes rijdt van Pölbitz in het noorden via de Neumarkt, Georgenplatz, Marienthal/Paulusstraße naar het Städtisches Klinikum in het westen.

Het tramnet van Zwickau. Bron: Wikipedia.

Opvallend is dat van maandag t/m vrijdag op beide lijnen de dienst erg vroeg begint, maar ook dat een groot gedeelte van de dag een 10-minutendienst wordt gereden. Alleen ’s avonds na 20:00 vermindert de frequentie tot een 30-minutendienst. Daarbij worden de lagevloertrams (weliswaar zonder garantie daarop) zelfs vermeld. Ongeveer 40% van de ritten op lijn 3 wordt met lage­vloer­trams gereden. Op lijn 4 is dit zelfs ruim 50%.

De dienstregeling van lijn 3 richting Neuplanitz ’s morgens op maandag t/m vrijdag.

De dienstregeling van lijn 3 richting Neuplanitz ’s avonds op maandag t/m vrijdag.

Voor dit net zijn nu 19 gelede Tatra KT4D-trams 928-933, 936-942, 944 en 945-949 (1987-1990) en 12 (MAN)-AEG GT6M drieledige lagevloertrams 901-912 (1993-1994) beschikbaar. Overigens werden 1987-1988 27 KT4D-trams met de nummers 928-954 geleverd. Omdat toen niet al deze trams nodig waren gingen 10 van deze trams (945-954) naar Plauen en kregen daar de nummers 236-245. In 1990 werden nog 5 KTD4 trams geleverd (945II-949II). De 948II is in 2006 na een ongeval gesloopt maar was in 2005 al vervangen door de 948III – de uit Plauen afkomstige 215. Het goed onderhouden materieel rijdt met verschillende beschilderingen. De GT6M-trams ondergaan momenteel een grote revisie bij DB Fahrzeuginstandhaltung Werk Wittenberge.

Chemnitz: Städtische Verkehrsbetriebe Zwickau GmbH SVZ. Foto: Sven Gleisberg.

Tatra KT4D: lengte 18110 mm, breedte 2220 mm, aantal draaistellen/waarvan aangedreven 2/2, leeggewicht 20,3 t, zitplaatsen/staanplaatsen 34/119, motor­vermogen 4 x 40 kW

Chemnitz: Städtische Verkehrsbetriebe Zwickau GmbH SVZ. Foto: Sven Gleisberg.

GT6M: lengte 27260 mm, breedte 2300 mm, aantal draaistellen 3 met telkens 1 aangedreven as, leeggewicht 28 t, zitplaatsen/staanplaatsen 61/141, motor­vermogen 3×100 kW.

Treinen

Mede-redacteur Paul van Baarle had mij attent gemaakt op het feit dat vanaf de halte Zentrum behalve de tram van lijn 3 ook een trein gebruik maakt van de Außere Schneeberger Straße. Zie het kaartje in de rechterkolom.

Die treinen behoren toe aan Vogtlandbahn, onderdeel van de Länderbahn, die het personenvervoer in dit gebied verzorgt tussen grofweg Gera en Zwickau in het noorden en Beieren en Tsjechië in het zuiden.

Gedeelte van het net van de Vogtlandbahn.

Het Regio-Shuttle motorrijtuig VT157 van de Vogtlandbahn vertrekt op 19 september 2020 om 16:07 van de halte Zwickau Zentrum naar Kraslice in Tsjechië (RB1), een rit van bijna 2 uur.

Het dubbelsporige trajct in de Außere Schneeberger Straße tussen de haltes Zwickau Zentrum en Zwickau Stadthalle is drierailig uitgevoerd omdat de stadstram op een spoorwijdte van 1000 mm rijdt en de Vogtlandbanh op een normaalspoorwijdte van 1435 mm. Via een overloopwissel takt het normaal­sporige traject bij de halte Zentrum af naar een apart perron voor de Vogtland­bahn. Bijzonder is dat niet alleen de wisseltongen bediend worden, maar ook de zogenaamde puntstukken van de wissel. Dit leidt tot een spoor zonder grote onderbrekingen.

Omdat deze treinen ook op een tramtraject rijden zijn ze uitgerust met richting­aanwijzers, remlichten, bel en transponders voor de wisselbediening. Na de buitendienststelling van de tramlijn naar het Hauptbahnhof zijn de treinen van de Vogtlandbahn de snelste openbaarvervoerverbinding tussen het centrum van de stad en het spoorwegstation. Als alternatief kan op een bus gestapt worden.

Lagevloertram 903 rijdt op 19 september 2020 vanaf de Halte Zentrum naar het 3-railige in de Außere Schneeberger Straße (l). De volgende tram bestaande uit twee gekoppelde Tatra stellen staat even later bij de halte Zentrum (r).

Naar het noorden gaande komt lijn 3 via een stukje strengelspoor in de smalle Gewandhausstraße uit bij de Hauptmarkt, het ruim van terrassen voorziene centrum van de stad. Daar staat ook het Rathaus. Vlakbij de Hauptmarkt staat ook de indrukwekkende Dom St. Marien. De Mariakerk ontstond oorspronkelijk rond 1180 als romaanse zaalkerk, maar werd tussen 1453 en 1563 verbouwd tot een drieschepige hallenkerk in laatgotische stijl. De beeldbepalende kerktoren met een hoogte van 87 meter heeft echter een barokke spits uit 1672, die de door blikseminslag verwoeste oude spits vervangt.

Het stukje strengelspoor in de Gewandhausstraße (l) en lagevloertram 911 op de Alter Steinweg bij de Hauptmarkt (r).

De binnenstad van Zwickau. Met de wijzers van de klok mee: het Rathaus, de Hauptmarkt, de Hauptstraße en de torenspits van de St. Marien.

Behalve Zwickau en het al genoemde Plauen beschikt ook Görlitz nog over 18 Tatra KT4D gelede trams, waarvan er vijf stuks in 1992 uit Erfurt en drie stuks in 1998 uit Cottbus gekomen zijn.

De trambedrijven van Leipzig, Görlitz en Zwickau hebben in 2020 een gezamen­lijke tender uitgeschreven voor een bestelling van 37 lagevloertrams met opties op nog eens 148 stuks. Opmerkelijk, aangezien het trambedrijf van Leipzig een spoorwijdte heeft van 1458 mm en die van Görlitz en Zwickau een spoorwijdte van 1000 mm hebben. Zwickau neemt deel voor zes lagevloertrams met twee opties van elk nog eens zes trams. Gaat dit allemaal plaatsvinden dan worden alle KT4D-trams in Zwickau hiermee vervangen.

Tatra KT4D-tram 305 in de Berliner Straße in Görlitz op 11 juni 2015.

Tekst en foto’s (tenzij anders vermeld): Frits van Buren met aanvullingen door Paul van Baarle.