Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

Ciril van Hattum brengt in deze rubriek spoorse zaken die buiten het gewone liggen op een lichtvoetige manier voor het voetlicht. Deze keer gaan we op zoek naar buiten-gewone wissels.

Foto NS, ergens in Nederland. circa 1930.

Persoonlijk vind ik een Engels wissel al iets heel bijzonders, maar deze is toch te algemeen om buiten-gewoon genoemd te worden. Daarvoor moeten we iets verder van huis.

De Pilatusbahn in Zwitserland heet de steilste tandradbaan ter wereld te zijn met stijgingspercentages tot 48%. De lijn begint in Alpnachstad aan de Vier­wald­stätter­see en gaat vandaar de Pilatus op. Geïnstalleerd is het tand­rad­systeem Locher, uitstekend geschikt voor dit soort hellingen maar wel met één nadeel: het gebruik van wissels is erg moeilijk.

Pilatusbahn 26 bij de wissel, 14 juni 1962. Foto: J.H.Verweij.

Ingewikkelde wisselsystemen zijn er meer in de wereld, maar het tegen­over­gestelde ook: hoe eenvoudig kan een wissel zijn? Industriespoorlijntjes hebben vaak eenvoudige wissels maar ze komen ook voor bij ’normale’ reizigers­trams of -treinen.

Op de top van de Snaefell, eiland Man, 13 juli 1987. Fotograaf onbekend.

Een wissel met slechts één tong, eenvoudiger kan het niet. Op het eiland Man in de Ierse Zee rijdt sinds 1895 de Snaefell Mountain Railway, vanaf Laxey naar de top op ongeveer 600 m hoogte. Evenals deze wissel is het ook buiten-gewoon dat deze spoorlijn nog steeds met het materieel uit het beginjaar rijdt, hoewel er in de loop der tijd de nodige vernieuwingen zijn aangebracht. Maar toch.

Maar wat als een monorail-rijtuig moet ‘wisselen’? dat is ongeveer net zo moeilijk als bij de Pilatusbahn. Kuala Lumpur, de hoofdstad van Maleisië, verzorgt een deel van het openbaar stadsvervoer per monorail. Bij de eindpunten van de lijn moet het rijtuig van spoor wisselen, dat gaat zo:

Kuala Lumpur, 17 februari 2010. Foto: C. van Hattum.

Vlak voor het eindpunt Titiwangsa wordt het enkelspoor verschoven om ver­binding te kunnen maken met een van de dubbelsporen. Het is tot nu toe steeds goed gegaan. Op blz. 382 van Op de Rails 2020-08 staat vermeld hoe het allemaal werkt.

In het trammuseum Schepdaal bevindt zich een‘origineel excentriek‘ wisselstelsel. Het ziet er wat rommelig uit maar zal zeker wel werken/gewerkt hebben.

Schepdaal, 8 juni 2011. Foto: C. van Hattum.

Ook dit is een wissel: maar hier moet wel een ervaren bestuurder aanwezig zijn wil de boel niet ontsporen!

(onbekende plaats, datum en fotograaf)

Samengesteld door Ciril van Hattum

Reactie op de vorige buiten-gewoon

Naar aanleiding van de vorige ‘buiten-gewoon’ over Amsterdamse trams in het buitenland, weet Erik Vogelezang te melden dat er tijdens zijn bezoeken in 2014 en 2019 wél trams voor bezoekers reden op de lus door het bos bij het Hannoversche Strassenbahn Museum te Wehmingen, zelfs met Amsterdamse trams getuige een door hem bijgevoegde foto. Hij zag ook veel verwaarloosd materieel naast de lus opgesteld staan. Waarschijnlijk heeft het museum, om voor bezoekers ritten mogelijk te maken, de oudjes van de lus afgehaald waar ze tijdens mijn bezoek in 2012 nog opgesteld stonden.

Amsterdamse tram in het Hannoversche Strassenbahn Museum. Foto: Erik Vogelezang.

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Wat is dit? Een modem? Een antwoordapparaat? Het kastje is voorzien van een verwisselbare cassette. Heb jij een idee, mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

Vorige maand lieten we een telefoontoestel zien van Funke+Huster, een firma die nog steeds bestaat. Waar hingen dit soort toestellen, hoe werden ze gebruikt, uit welke tijd dateren ze? Op deze vragen kwamen verschillende reacties, waaronder deze:

Het telefoontoestel is een baantelefoon, zoals gebruikt langs het spoor en op emplacementen. Ze waren in 1979, toen ik bij NS ging werken, nog volop in gebruik. Ze gingen buiten dienst met de komst van Telerail, tegenwoordig GSM-R. De telefoon zat aan een vaste lijn en had geen kiesschijf. Na opnemen kreeg je automatisch contact met de plaatselijke treindienstleider, meer keuze was er dus niet. Vele toestellen, vooral langs de vrije baan, zaten samen op één lijn, waardoor je niet alleen de treindienstleider aan de lijn had, maar ook collega’s die een ander toestel gebruikten. Dat gaf nogal eens verwarring, zeker omdat er toen niet aan “veiligheidscommunicatie” werd gedaan… Alleen de treindienstleider kon een telefoon laten bellen, in de hoop dat er iemand buiten oppakte. Hing je de telefoon niet terug aan de haak, dan gaf dat storing en ruis op de lijn. Iemand moest dan alle telefoons af om de schuldige telefoon te vinden. Dat waren nog eens tijden! — Peter Eradus (machinist)

Sein 940 bij Amersfoort, 28 juli 1968. De Hondekop nadert uit Hilversum. In de grijze kast op de voorgrond zit een baantelefoon. Het lichtsein heeft een bijnaam die verwijst naar de voet van dat sein. Quizvraagje: wat is die bijnaam? Foto: Nico Spilt.

Modellbahn im Bahnhof

In grote Duitse stationshallen zie je ze nog weleens staan: een grote glazen kast met daarin een modelbaan. Na inworp van wat muntgeld kun je daarin treinen rondjes laten rijden. We schreven hier al eens over in NVBS Actueel van oktober 2016. Er waren toen nog zo’n 25 banen in bedrijf.

In augustus 2020 heeft een verwarde man de modelbaan op station Ludwigshafen vernield. Dit was een van de vijf eerste banen, 51 jaar oud. Ook de Trix Express Weltkugel, de wereldbol waar een Minitrix-treintje omheen reed, is onherstelbaar beschadigd. De schade was zo groot dat de exploitant er vanaf zag om deze baan te repareren. De restanten zijn overgedragen aan het Trix-museum in Waldfeucht, dat wil proberen de baan weer te herstellen. Bron: Trix Express Magazine, december 2020.

Modelbaan in de stationshal van Frankfurt Hbf, 27 augustus 2012. De banen hebben allemaal hetzelfde sporenplan, maar de aankleding en de treinen verschillen van elkaar. Foto: Nico Spilt.