Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

Locomotives of Egypt

Door Andrew D. Shimmin. 80 blz., A5 liggend, 87 zw/w-foto’s, 19 kleurenfoto’s, 1 kaart. Uitgave: Mainline & Maritime (2021). Artikelnummer 164-0226. Prijs € 14,75.

De eerste spoorweg in Egypte werd gebouwd in opdracht van de Wali Saïd Pasha (hij was geen Kedive of onderkoning) van Egypte en Soedan in 1854. De lijn was onderdeel van het traject Alexandrië-Caïro. Pas na 1863 onder zijn opvolger Ismail Pasha werd het spoorwegnet uit­gebreid, voornamelijk met Engels kapitaal.

De financiën van het land waren in dusdanig slechte staat dat de Engelsen en Fransen samenwerkten en vanaf 1877 de spoorwegen in eigen beheer namen. In 1889 bezette ze bovendien samen Egypte, maar de facto hadden de Britten de macht in het land tot 1950. In 1953 werd Egypte een republiek.

De voorgaande geschiedenis verklaart waarom de locomotieven daarna typisch Engelse kenmerken hadden en hoofdingenieurs uit Engeland werden aan­getrok­ken. Vanaf 1880 was het Frederick Trevithick, inderdaad een kleinzoon van de uitvinder Richard Trevithick die in 1804 de eerste stoomloc ter wereld bouwde.

Frederick had oorspronkelijk een voorkeur voor buitenliggende frames en typisch Engelse asopstellingen. Machinistenhuizen hadden deze locs amper, alleen een dak om het personeel tegen de zon te beschermen, voorzien van typisch Engelse versieringen die we nog steeds kunnen zien in stationsoverkappingen in Enge­land.

In de 20e eeuw begon het moderne tijdperk van de Egyptische stoomlocomotief. Dit was het begin van de beroemde Egyptisch ‘Atlantics’, waarvan de eerste met buitenliggend frame en ‘Egyptisch machinistenhuis’. Uiteindelijk werd een veel modernere en zeer fraaie ‘Atlantic’ ontworpen (zie de omslag) die de toekomstige trend voor Egyptische stoomlocs zou bepalen.  Tussen 1961 en 1963 werden de stoomlocomotieven buiten dienst gesteld en met buitenlandse hulpvervangen door Engelse, Amerikaanse (EMD) en Duitse (Henschel) diesels.

Dit boekje is niet het eerste over dit onderwerp, want de Engelse RCTS gaf vlak na de Tweede Wereldoorlog een dun pamflet uit over de locomotieven van Egypte en Palestina. Met 80 bladzijden is dit werkje nog tamelijk bescheiden, maar toch boordevol met interessante informatie. Het gaat bijvoorbeeld ook kort in op motorwagens en zelfs de Nederlandse elektrische treinstellen voor de Helwan lijn worden vermeld, al wordt Allan nu Allen met een ‘e’ en wordt de rol van Werk­spoor niet genoemd. Ook de Sentinel-locomotief wordt niet vergeten. Wie meer over de Sentinels wil weten, zal het boek van de Industrial Railway Society moeten aanschaffen.

De foto’s staan soms over de hele pagina, soms zijn ze slechts kolombreed. Oudere zwart-witfoto’s worden zo nu en dan in sepia weergegeven. Er is een bladzijde met referenties, maar er zijn geen tabellen met afmetingen. Leuk is te zien dat een aantal foto’s beschikbaar zijn gesteld door onze eigen stoomkenner Ton Pruissen.

De oorlogslocomotieven die in Egypte hebben gereden, zoals de Stanier 8F en War Departement-locomotieven worden niet behandeld. Daarover is al voldoende andere literatuur beschikbaar. Natuurlijk wordt verwezen naar het boek van professor Wiener uit 1932 (L’Egypte et ses Chemins de Fer) en boeken van Durrant (Steam in Africa) en Hughes (Middle East Railways). Wie deze wil raad­plegen, kan ze vinden in onze bibliotheek.

Het boekje is een welkome uitbreiding van de literatuur over de stoomlocomotief en, wie weet, een aanzet voor een definitieve geschiedenis over het spoor­weg­materieel van het land van de piramiden.

Zoals met alle Engelse artikelen kunnen prijzen vanwege de onzekerheden van import en porto in de toekomst wijzigen.

Bestellen via de webshop

Deutsche Lokomotieven in Brasilien

Door Günter Koch, Günter Krause en Martin Murray. 274 blz., A4, zw/w-foto’s, tekeningen, tabellen. Uitgave: DGEG (2016). Artikelnummer 094-2004. Prijs € 14,80 (aanbieding).

De eerste spoorweg in Brazilië werd in 1854 geopend met breedspoor van 1676 mm. Uiteindelijk werd het spoorwegnet rond 1960 ruim 38.000 kilometer lang, grotendeels in meterspoor en ongeveer 3450 km in breedspoor, maar wel van 1600 mm.

De lijnen lagen grotendeels in de kust­streek met belangrijke concentraties vanuit Rio de Janeiro en São Paulo. Weliswaar werd de nieuwe hoofdstad Brasilia nog vanuit het zuiden met het spoor ontsloten, maar geplande lijnen van daar naar het noorden, oosten en westen werden nooit gebouwd.

De spoorwegen begonnen privaat, werden genationaliseerd in 1957 en weer ge­privatiseerd eind jaren 90. Inmiddels is er vrijwel geen reizigersvervoer per spoor meer in het land, met uitzondering van lijnen naar voorsteden rondom de grote steden. Bussen en het vliegtuig hebben het lange-afstandsvervoer overgenomen.

Locomotieven werden meestal in de VS en in Groot-Britannië gekocht. Duitsland speelde slechts een bescheiden rol in de leveranties: de auteurs houden het op 947 geleverde locs. Daarbij gaat het voornamelijk om stoomlocs (782). Deze omvatten het hele scala aan mogelijkheden: van tweeassige tenderlocs voor plantages, naar enorme Mallet- en Garratt-locomotieven.

Dit boek is van typisch Duitse degelijkheid. In vier hoofdstukken worden de Duitse locomotieven voor spoorwegmaatschappijen in de diverse Braziliaanse staten besproken. Vervolgens twee hoofdstukken over industrielijnen, waarvan een over suikerfabrieken (de Usinas), waar lange tijd nog echte kleinoodjes reden.

Ieder hoofdstuk begint met een korte inleiding over de staat en de spoorweg­maatschappijen voordat de locomotieven worden behandeld. Meestal zijn er foto’s van elk type, soms ook tekeningen. Altijd zijn er leverings­overzichten en samen­vattende tabellen. Ook is er een hoofdstuk over ‘probleemgevallen’.

De spoorwegen in Brazilië zijn bijzonder veelzijdig en daardoor is het beeld van de Duitse locomotieven voor dit land ook zeer afwisselend. Het is daardoor een zeer boeiend geworden maar het is ook makkelijk leesbaar. Voor iedereen met spoorweg­belangstelling die verder kijkt dan Europa en met interesse voor (stoom)locomotieven is dit echt een koopje. Dat dit boek nu in de ‘ramsj’ terecht­komt, zegt helaas ook iets over de benauwde kijk die veel liefhebbers er op nahouden.

Aanbieding – alleen in de winkel verkrijgbaar

Let op! Dit artikel is alleen verkrijgbaar in de winkel in Amersfoort. Artikelen uit de ramsj, restposten en aanbiedingen staan niet in de webshop, vanwege beperkte beschikbaarheid en op=op. Artikelen kunnen niet altijd worden na­besteld. Een link naar de webshop ontbreekt daarom. Neem op openingsdagen altijd eerst contact op met de winkel om na te gaan of het artikel nog beschikbaar is! Dat bespaart u een onnodige reis. Het artikel kan eventueel voor u apart wordt gehouden. Het artikel wordt maximaal een maand voor u bewaard. U kunt ook een e-mail sturen naar nvbswinkel@nvbs.com.

Narrow Gauge Logging Railroads of El Dorado County

Dvd: 44 minuten. Uitgave: Catenary Video Productions (2015). Artikelnummer 451-5003. Actieprijs: € 11,95 i.p.v. € 20,99.

‘Logging’ of ‘lumbering’, houtkap als onderdeel van de bosbouw, is altijd een belangrijke industrie geweest voor de VS. Eind vorige eeuw was de VS de grootste houtproducent ter wereld. Of dat een eeuw eerder, in de 19e eeuw, ook zo was, weet ik niet, maar waarschijnlijk was de hout­productie toen nog belangrijker. Hout werd toen veel gebruikt voor woningbouw, maar ook bij­voor­beeld voor het maken van kranten­papier.

Het vervoeren van pas gekapt hout gebeurde vaak met tijdelijk spoor. Wegen waren er in de bossen nauwelijks. Het gekapte hout is bovendien als biels geschikt voor het bouwen van het spoor en voor tijdelijke viaducten (‘trestles’). Alleen geschikte locomotieven waren een pro­bleem: tot de uitvinding van Ephraim Shay. Hij bedacht een draaistel-stoomlocomotief gebaseerd op een platte wagen met verticale ketel en één aangedreven draaistel.

Anderen verbeterde het concept met een normale ketel, verticale cilinders naast de ketel en een cardanaandrijving voor twee of zelfs drie draaistellen. Deze locomotieven konden extreem krappe bogen doorlopen, reden goed op slecht aangelegd spoor en hadden vanwege de ‘all-wheel drive’ een grote trekkracht. Zeg maar: het waren de terreinwagens onder de stoomlocomotieven.

El Dorado is tegenwoordig een nationaal park en ligt ten oosten van Sacramento. Behandeld worden onder andere de smalspoorlijnen van de Michigan-California Lumber Company en de Diamond-Calderlijn, die beide Shay-locomotieven gebruikten. Sensationeel is de kabelbaan die werd gebruikt om beladen wagens over een diepe vallei te transporteren. De beelden uit het begin van de jaren 50 zijn soms in kleur. Dat levert indrukwekkende beelden op van treinen beladen met boom­stammen door scherpe bogen en over houten viaducten.

Er zijn ook zwart-witbeelden van het kappen van enorme bomen (timber!) en de verwerking in fabrieken, waar de stammen van de trein met donderend geraas in een meer terechtkomen voordat ze de fabriek ingaan. We rijden bovendien mee met een Shay op de tender. Subtiel wordt vermeld dat de beelden zijn op­genomen door een werknemer die één been miste! Aan veiligheidsregels hadden de ondernemingen en ‘loggers’ lak en dit beroep behoorde tot de gevaar­lijkste ter wereld.

Op de dvd staan korte interviews met kenners van de industrie en de spoorlijnen, die ik soms moeilijk kon volgen en die misschien een paar keer moeten worden afgespeeld. De dvd geeft wel een prachtig beeld van de wereld van de hout­industrie, die in de VS op deze gevaarlijke manier – zullen we hopen – groten­deels verdwenen is. Maar ook een toepassing van railvervoer die in Nederland maar weinig bekend is.

Actieprijs: € 11,95 i.p.v. € 20,99

Van deze dvd hebben we nu nog enkele exemplaren voor een aantrekkelijke prijs op voorraad, maar nabestellen is niet meer mogelijk.

Bestellen via de webshop

The Shay Locomotive: An Illustrated History

Door Richard Henderson, John Benson, George Kadelak en Steve Hauff. Circa 600 blz., 1000 foto’s, tekeningen en illustraties. Uitgave: White River Productions. Artikelnummer 0174-0039. Prijs: nog niet bekend.

Dit boek, dat binnenkort verschijnt, wordt door de uitgever omschreven als het meest complete, degelijke en nauwkeurige boek dat ooit is geschreven over deze unieke locomotieven. De schrijvers zijn tientallen jaren bezig geweest met onder­zoek, verzamelen van foto’s en het organiseren van de informatie.

Het boek bevat onder andere de volgende informatie:

• Complete lijst van iedere gebouwde Shay-locomotief met fabrieksnummer, eigenaar/exploitant en locatie.
• De ontwikkeling van de Shay-locomotief van 1881 tot 1945 in samenhang met de locomotieffabriek Lima.
• Bijlagen met patenten, tekeningen en technische gegevens.
• Ongelukken en ontsporingen.
• Technische ontwikkeling.

Prijsindicatie NVBS-winkel: circa € 120, Amerikaanse prijs exclusief porto & import: $ 99.95 (shop.whiteriverproductions.com/products/slih)

Dit boek wordt door de auteurs gezien als een aanzienlijke verbetering ten op­zichte van het eerdere standaardwerk over dit onderwerp: The Shay Locomotive: Titan of the Timber door Michael Koch uit 1971, waarvan zij stellen dat het veel foute gegevens bevat.

Heeft u belangstelling voor dit boek? Stuur een mail naar nvbswinkel@nvbs.com en vermeld in de kop: “LJ Shay boek” en in het mailtje uw lidmaatschapsnummer. Dan kunnen wij rekening houden met uw bestelling. Definitief bestellen dient via de webwinkel te gebeuren als het boek daar beschikbaar is.

Meer lezen

In de VS rijden er nog enkele: Shay-locomotieven door Frits van Buren en Oege Kleijne in NVBS Actueel, februari 2016.

Bosbouwstoom in Amerika, door Rutger Ruempol in Op de Rails, januari 2019 (om te kunnen lezen moet je zijn ingelogd als lid).

Leo de Jong