Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

The Leader Locomotive
Bulleid’s Great Experiment

Door Kevin Robertson, 302 blz., 22 x 28 cm, 300 foto’s, 28 tekeningen. Uitgave: Crécy (2021). Artikelnummer: 164-0227. Prijs € 37,50.

De “Leader’ was een ultieme poging in het Verenigd Koninkrijk na de Tweede Wereldoorlog om – in concurrentie met elektriciteit en dieselmotoren – nieuwe technieken toe te passen voor stoom­locomotieven.

Het was een locomotief op draai­stellen met stoommotoren die ontworpen was door ingenieur Oliver Bulleid van de Southern Railway (SR). De schuiven zaten als een mantel om de cilinders om afkoeling te voorkomen. Deze techniek was in auto’s en de luchtvaart toegepast, maar smering was een probleem. De ketel had een vuurkist zonder water­ruimte er omheen, maar vuur­vaste stenen.

Hoewel er vijf locs waren gepland, is slechts één exemplaar volledig afgebouwd, de andere slechts gedeeltelijk of alleen in onderdelen.

Na de nationalisatie in 1948 van de vier spoorweggroepen verloor de leiding van British Railways interesse in dit complexe project als gevolg van slechte test­resultaten. De locomotief reed slechts proefritten met veel storingen en werd later stilletjes gesloopt. Bulleid kreeg een betrekking bij de Ierse Spoorwegen (IER). Daar deed hij nog een allerlaatste poging voor een vergelijkbare locomotief, gestookt op turf, want kolenmijnen had Ierland vrijwel niet.

Kevin Robertson is een vooraanstaande Engelse spoorwegauteur die bekend staat om zijn degelijke uitgaven. Eerder gaf hij bij dezelfde uitgever een boek over de Blue Pullman-dieseltrein uit (nog verkrijgbaar, zie de link hieronder). In de inleiding legt hij uit waarom dit zijn vierde boek is over het onderwerp, ruim 70 jaar nadat de locomotief is gebouwd.

Het volgende hoofdstuk bevat het hilarische verhaal van de eerste ‘wankele stapjes’ van nummer 36001, opgetekend door een ooggetuige. De inspiratie van de ontwerper komt daarna aan de orde: zoals de Paget-locomotief uit 1908 (ketel en schuiven) en de tender met corridor voor de A3-locomotief van de LNER. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwerpstappen.

Inmiddels stond nationalisatie vast, zodat het ontwerp nu een race tegen de klok werd. Hierna volgen twee hoofdstukken met beschrijving van de testritten vanuit de werkplaatsen van Brighton en Eastleigh. Op basis van de testresultaten eindigden deze met het besluit van hoofdingenieur R.A. Riddles om met de experimenten te stoppen. Het hoofdstuk onder de titel “Eindafrekening” gaat onder andere in op het krantenartikel dat twee jaar later over de locomotief ver­scheen onder de kop “Railways biggest fiasco”.

Daarna volgt de conclusie. De Leader was geen mislukking, maar omstandig­heden (nationalisatie) en ontwikkeling van alternatieven zoals diesels lieten geen vervolg meer toe. Het laatste hoofdstuk (12) gaat over de Ierse machine onder de kop “Leader Mk2”. Het boek sluit af met vijf appendices, waaronder een gedetailleerde technische beschrijving.

In het boek staan naast een groot aantal zwart-witfoto’s van de loc, details van onderdelen en andere locs, ook een paar fraaie ingekleurde foto’s van de Leader en ruim 25 tekeningen van voorontwerpen. Dit boek is een hele kluif van 300 pagina’s, maar is voor liefhebbers van Engelse stoomlocomotieven en ingenieur Bulleid bijna verplichte literatuur, omdat het aanzet tot nadenken over alter­natieve benaderingen van de stoomlocomotief. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de Shay.

Bestellen via de webshop (gratis verzending).

Uit de winkel

The Blue Pullman Story door Kevin Robertson

Uit de bibliotheek

The Great Western Railway Gas Turbines: A Myth Exposed door Kevin Robertson

Steam in the Portuguese Colonies

Door Peter Gray & Ron White, 88 blz., A5, 83 kleurenfoto’s. Uitgave: Transport Treasury (2021). Artikelnummer: 164-0231. Prijs: € 20,25.

Ondernemende Engelsen die in de jaren 60 van de vorige eeuw het einde van het stoomtijdperk in het VK zagen aankomen, gingen op zoek naar vervangende reisdoelen.

Gelukkig viel het einde van stoom samen met de opkomst van het toerisme en luchtverkeer naar verre landen, zodat een vakantie naar Zuid-Afrika niet alleen meer voor de ‘jet-set’ mogelijk was. Sterker nog: specialisten organiseerden zelfs reizen naar landen in Afrika op zoek naar stoomlocomotieven.

Peter Gray ging op die manier in de periode 1967-1973 niet alleen naar Zuid-Afrika, maar ook naar landen als Mozambique en Angola, toen Portugese kolonies. Angola ligt aan de zuid-westkust van zuidelijk Afrika, Mozambique aan de noord-westkust. Spoorlijnen in beide landen ontsluiten vooral de binnenlanden van Afrika en vorm geen aaneengesloten netwerk.

Beide landen hadden een zeer gevarieerd locomotiefpark, afkomstig uit veel Europese landen en de VS. Hoogtepunt waren de Garratts die in Angola op eucalyptushout werden gestookt en de laatste Atlantics (asindeling 2’B1’, d.w.z. een draaistel, twee aangedreven assen en een loopas) ter wereld in Mozambique.

De foto’s in dit boekje zijn allemaal in kleur. Ze tonen locomotieven op depots, in portret, op stations en voor treinen. Voornamelijk goederentreinen, want personentreinen reden weinig frequent in beide landen, soms slechts één of twee maal per week. Tussendoor vertelt de samensteller Ron White iets over de reizen en het fotomateriaal. Er worden veel verschillende locomotieftypen getoond. De locs zijn bovendien vaak in uitstekende staat van onderhoud. Het personeel is duidelijk trots op hun werk.

In Angola zijn goederentreinen met dubbeltractie afgebeeld, de zogenaamde ‘dupla’, waarbij tussen de eerste en tweede locomotief een fors aantal wagens is tussengevoegd. Lastig voor de fotograaf, die moet kiezen: twee foto’s apart of één foto van de trein maken? Ook de eerdergenoemde Atlantics en Garrats komen aan bod. Maar de mooiste foto is volgens mij de ‘6th class’ in Benguela, een Zuid-Afrikaans ontwerp van 75 jaar oud maar zeer goed onderhouden.

Zelfs de spoorwegarchitectuur komt kort in beeld met foto’s van het protserige station van Lourenco Marques en het modernistische juweeltje van Beira. Reizen in het Afrika gaat een heel stuk makkelijker dan ten tijde van Stanley en Dr. Livingstone, maar soms gaat het mis: in de laatste foto is de draisine waarmee de reis naar Porto Ambiom werd gemaakt ontspoord en omgevallen! Gevolg: vlucht naar Luanda (DC3!), Lissabon (707) en Heathrow gemist en een nachtje extra in een hotel.

Voor iedereen die regelmatig naar het boek “Stoom in Afrika” van Durrant grijpt (zie hieronder) is dit boekje een leuke aanvulling op een bibliotheek over Afri­kaan­se stoomlocomotieven.

P.S. Door A.E. Durrant zijn ooit boeken over de stoomlocomotieven van Angola en Mozambique aangekondigd, maar of deze voor zijn overlijden nog zijn uitgegeven, weet ik niet.

Bestellen via de webshop.

Uit de bibliotheek

Stoom in Afrika van A.E. Durrant

Uit de winkel

Steam in South Africa, A photographic Odyssey samengesteld door Ron White

Schmalspurbahnen in der Schweiz
Alle Lokomotiven und Triebwagen

Door Cyrill Seifert, 287 blz., 24 x 27 cm., 300 kleurenfoto’s, geen kaarten. Uitgave: Transpress (2021). Artikelnummer: 126-1020. Prijs: € 39,90.

Nergens ter wereld zijn er waarschijnlijk zoveel smalspoorlijnen als in Zwitserland. Het bergachtige land in samenhang met een grote bevolkingsdichtheid, toenemend milieubewustzijn en het toerisme hebben er voor gezorgd dat veel lijnen uit de 19e eeuw hebben overleefd tot onze huidige tijd.

Hoewel sommige lijnen begonnen met stoomtractie startte de elektrificatie al voor de Tweede Wereldoorlog. Door ontbreken van kolen in het ingesloten land en lange tunnels op sommige trajecten zijn alle lijnen geëlektrificeerd, behalve de toeristische Brienzer Rothorn Bahn.

Veel smalspoorlijnen zijn al aan hun derde of vierde generatie van elektrische tractie toe. Op sommige lijnen zijn zelfs nog treinen van drie generaties beschikbaar, zodat Zwitserse bedrijven voor de spoorweghobbyist altijd interessant zijn.

Boeken over deze smalspoorlijnen en het materieel zijn al sinds de jaren 70 verkrijgbaar dankzij uitgevers als Orell Füssli en Verlag Eisenbahn. Eerst­genoemde uitgever gaf in 1972 een vergelijkbaar boek over smal­spoor­treinen uit van auteur Peter Willen. Zwart-witfoto’s en een ratjetoe van locomotieven, treinstellen en trams en van alles er tussenin. Maar geen tand­rad­banen. Was er een derde deel gedacht? Tweedehands exemplaren van die uitgaven zijn te vinden in de ruime sortering van onze tweedehands afdeling of anders in onze biblio­theek.

In dit boek worden de bedrijven behandeld in alfabetische volgorde. Telkens wordt een overzichtje gegeven van voorlopers, de huidige trajecten met spoor­wijdte en stroomsoort, opening en eventuele sluitingen van trajectdelen en een kadertje met ‘bijzonderheden’: meestal een half A4-tje met een samenvatting van de geschiedenis van het bedrijf. Weliswaar staat op dezelfde bladzijde bovenaan een kaartje van Zwitserland, maar de relevante trajecten worden niet weer­gegeven. Te duur of vergeten?

Daarna volgt een beschrijving van het hedendaagse materieel (locs en trein­stellen), met een materieelfoto in kleur en per serie een samenvatting van technische gegevens. Naast treinstellen en locomotieven is er ook uitgebreid aandacht voor dienstmaterieel, inclusief rangeerrobots en ‘Zweiwege’-voertuigen, d.w.z. vrachtwagens die geschikt zijn voor weg en rail. Er worden twee materieeltypen per bladzijde behandeld. Ten slotte volgt van veel bedrijven nog een overzicht van buiten dienst gestelde maar behouden (museum)materieel. Deze worden meestal niet afgebeeld. Tandradlijnen staan wel in deze uitgave.

Het boek is eerder een naslagwerk dan een leesboek. Het is geen fotoboek. Voor wie wil genieten van deze treinen in het verrukkelijke Zwitserse landschap zijn er voldoende video’s op dvd verkrijgbaar in onze winkel of op YouTube.

De volgorde waarin het materieel bij elk bedrijf wordt behandeld lijkt willekeurig:  ik heb er geen logica in kunnen ontdekken. Hoewel bij de moderne treinstellen Stadler nu de boventoon voert is er nog steeds veel afwisseling, ook in de kleurenschema’s en uitvoeringen, zodat de smalspoorliefhebbers blij zullen zijn met dit up-to-date overzicht.

Bestellen via de webshop (gratis verzending).

Uit de bibliotheek

Lokomotiven der Schweiz 2: Schmalspur Triebfahrzeuge door Peter Willen

Uit de winkel

Schweizer Bahnen 1980er-Jahre door R. Bernet

Bahnbetrieb in Österreich
Diesel- und Elektrotraktion in Farbe ab 1958

Door Eduard Sassmann, 128 blz., A4 liggend, 130 kleurenfoto’s. Uitgave: Eisenbahn Kurier (2015). Artikelnummer: 030-1031. Aanbiedingsprijs: € 14,80.

Ik was nog geen 15 jaar oud toen ik besloot naar ‘Het Treinenhuis’ op de Da Costakade in Amsterdam te gaan. Weliswaar geen wereldreis voor iemand uit Haarlem, maar voor de fiets was het net iets te ver, dus met trein en tram. Geruststellend idee was dat mijn beide grootouders in Amsterdam woonden, in Noord, daar kon ik wel naartoe lopen (dacht ik).

Aanleiding was waarschijnlijk een advertentie van de winkel in ‘Miniatuurbanen’ of ‘De Modelbouwer’, uit de plaatselijke bibliotheek natuurlijk! De trein herinner ik mij niet meer, maar in de tram moest ik het levensverhaal van iemand tegenover mij aanhoren. Daar was ik niet van gediend. In de bus in Haarlem was het altijd chagrijnig voor je uitkijken en mond houden.

Na een korte wandeling vanaf de bushalte stond ik er eindelijk. De eerste indruk buiten viel wat tegen, maar eenmaal binnen was het paradijselijk. Allemaal modellocomotieven die ik absoluut niet kon betalen, dat liet het zakgeld niet toe. Wat te doen? Er was ook een hoekje met boeken. Na lang twijfelen werden maar liefst twee boeken gekocht: Moderne Trams van Frits van der Gragt en Die Lokomotiven der Republik Österreich van Josef Otto Slezak.

Van beide onderwerpen wist ik nagenoeg niets af. De enige Oostenrijkse trein die ik kende was een model van Liliput (?) met een vreemd verhoogd dak. Het boek van Slezak was een beetje rommelig, maar boordevol informatie. Sindsdien heb ik een zwak voor Oostenrijkse treinen. Bijkomend voordeel: ik ben er nooit geweest en het land heeft dus altijd de charme van het onbekende.

Deze aanbieding van EK is een van mooiste fotoboeken die ik ken. Na twee delen over stoomlocomotieven is dit het deel over elektrische en diesellocomotieven. Niet altijd uit Oostenrijk. Op de Frans-Josefs-Bahn zie we een vooroorlogse Duitse dieseltrein uit de serie VT 18.16 van de Deutsche Reichsbahn met de “Vindo­bona”. Een bladzijde verder gevolgd door de VT 175 (de tegenhanger van de West-Duitse diesel-TEE) voor de opvallende flats van Heiligenstadt. Een paar bladzijden verder een motorwagen van de MÁV bij de GySEV. De trein met het verhoogde dak was een motorwagen serie 5045 en zien we onder andere terug op de Semmering. Het was echt hoog en daardoor soms buiten profiel.

De foto’s blijven verrassen. Oostenrijkse prototypelocs komen langs (2041, 2050). Natuurlijk volop foto’s van de Transalpin (4010), de Oostenrijkse tegenhanger van de TEE. En, aan de andere kant van het spectrum, op de Lokal­bahn Wien-Presburg zien we een goederenloc serie 1080 voor de oorspronkelijke rijtuigen van de ‘Pressburgerbahn’. Achterop staat nog een van de vele juweeltjes, een elektrische smalspoorlocomotief voor de basiliek van Mariazell. Voor de kenners: de loc is afgebeeld voor de verbouwing.

Het boek behandelt de lijnen vanuit Wenen. Eerst de stations, daarna de depots (in Oostenrijk Zugförderungsstellen geheten, afgekort Zfst) en dan het trein­verkeer. Vervolgens worden de lijnen besproken, naast de reeds genoemde nog vele andere: de Südbahn, de Westbahn, alle windstreken komen aan de orde. Geëindigd wordt met de werkplaatsen en een paar industrielocs. Een goede spoorwegkaart is wenselijk, maar u heeft geluk, want deze maand verschijnt eindelijk de nieuwe kaart van Schweers & Wall!

Zoals u inmiddels waarschijnlijk wel weet, zijn de zeer aantrekkelijke EK-aanbiedingen alleen verkrijgbaar in de winkel. Bel op de dag van uw komst even naar de winkel om na te gaan of het boek nog beschikbaar is. Of schrijf vooraf een mailtje naar nvbswinkel@nvbs.com.

Uit de winkel (zojuist verschenen)

Eisenbahnatlas Österreich 2021, uitgave Schweers & Wall

EuroDual
Die neuen lokomotiven der Baureihe 159

Dvd. Speelduur: 58 min. Uitgever: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4241. Prijs: € 19,80.

De EuroDual (Baureihe 159) is een zesassige elektrische locomotief die ook over een dieselmotor beschikt, een zogenaamde Dual-Mode-locomotief. Sinds 2018 worden ze gebouwd door Stadler in het Spaanse Valencia. De 16 cilinder dieselmotor van Caterpillar levert 2.800 kW (circa 3.800 pk) en het vermogen als elektrische locomotief bedraagt 6.150 kW (circa 8.350 pk). Vanwege het gewicht van 123 ton rijdt de loc op twee drieassige draaistellen.

Eisenbahn Kurier noemt de loc op de omslag van deze dvd een ‘23 meter lang monster’. Dit is zeker geen ‘last-mile’ locomotief maar echt een twee-in-één pakket en een zeer indrukwekkend model. Volgens geruchten zou Siemens over iets vergelijkbaars nadenken.

De eerste 10 exemplaren werden besteld door Havelländische Eisenbahn (HVLE) en die krijgen we op de dvd uitgebreid te zien. Andere uitvoeringen die langs­komen zijn van MEG, HHPI, Captrain, BSAS en HLG. De andere drie- en vierletterafkortingen moet u zelf maar uitzoeken op internet.

De meeste zijn van European Loc Pool in Zwitserland. Die heeft er maar liefst 150 en biedt dit type locomotief in lease aan voor vrachtvervoerders. De locomotief is vooral te zien in Duitsland voor zware gesloten goederentreinen met ketelwagens, houtwagens en voor kaliloogvervoer in geknikte ketelwagens.

Zoals tegenwoordig gebruikelijk worden de locs professioneel bestickerd. De locs van de HVLE vallen op door hun relatief strak witte verschijning ten opzichte van andere hedendaagse kleurenschema’s. Dit draagt bij zeker bij aan de imposante indruk. Op een andere private loc wordt geworven voor nieuwe machinisten: m/w/d! De ‘d’ van Dual? De HVLE-loc is binnenkort in model (H0) verkrijgbaar, maar waarschijnlijk alleen voor ‘m’.

Is de tijd van de vierassige locomotief eindelijk voorbij? Zijn we verlost van de vrachtautoneuzen van Siemens? Wie weet? Hieronder staan links waar u meer informatie en beelden kunt vinden.

Link naar webshop volgt.

Meer informatie

EuroDual Locomotive Havelländische Eisenbahn AG (pdf)

Lokportrait Stadler EuroDual BR 159 (YouTube)

3000 Tonnen Zug: Stadler EuroDual auf der Strecke (YouTube)

Die Baureihen E18 und E19
Berühmte Züge und Lokomotiven

Dvd. Speelduur: 58 min. Uitgever: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4239. Prijs: € 19,80.

De E18 was in haar tijd, de jaren 30 van de vorige eeuw, minstens even voor­uit­strevend als de EuroDual. Met een gelast onderstel, een gestroomlijnde neus – afgekeken van de dieseltreinstellen – 3.800 pk (2.800 kW) en 150 km/u was de loc sterk en snel.

De loc was afgeleid van de DRG-series E04 (techniek) en E17 (asindeling). Zie de links hieronder voor meer informatie. Doel was het trekken van sneltreinen op de route München-Berlijn, maar door de Tweede Wereldoorlog kwam het er niet van.

Deze dvd bevat vooral opnames van de E18 in haar nadagen voor personentreinen en als museumlocomotief. De beelden zijn grotendeels in kleur.

Het afscheid bij de DB in Würzburg in 1984 is bijvoorbeeld te zien met de laatste exemplaren rond de draaischijf, inclusief een van de drie exemplaren in nieuwe DB-kleuren (Ozeanblau/Elfenbein). Helaas, rijden doet deze niet meer, ondanks een laatste poging, dus er moet een rangeerloc aan te pas komen. Het hoogte­punt van de afscheidsdag is het gelijktijdige vertrek uit Würzburg Hbf van treinen met een E18, 103 en 120 op drie sporen naast elkaar.

Van de meeste museumlocs liep de “Einsatzfrist” rond de eeuwwisseling af, maar de E18 047 had geluk. In 2005 werd de machine weer rijvaardig gemaakt. We zien beelden van de loc voor een bijpassende fototrein op Beierse nevenlijnen. Uiteraard mogen we ook meerijden. Enkele locomotieven bleven in Oost-Duitsland achter na WO II en twee stuks reden nog tot 1985 en 1988, waarna ze de status kregen van historische treinen. Ze komen ruimschoots in beeld en zijn te her­kennen aan het verhoogde kapje voor de stroomafnemers.

Er is ook aandacht voor de zustermachines in Oostenrijk (serie 1018) met verbouwd front en meestal in het oranje. Er zijn locs bewaard, maar ze verkeren in slechte staat.

Afgeleid van de E18 werd de E19, nog iets sterker en sneller (180 km/u). Er zijn vier stuks gebouwd door AEG, Siemens en Henschel. De locs verschenen in het wijnrood met adelaar en hakenkruis op de neus. Twee locs zijn in originele staat bewaard, maar het aanstootgevende symbool is afgedekt.

Nu geen van de fraaie locomotieven meer rijvaardig is, moeten we het doen met deze dvd en wellicht een rijvaardig exemplaar bij het 200-jarig bestaan van de Duitse Spoorwegen, zoals het commentaar hoopvol eindigt!

Link naar webshop volgt.

Meer informatie

Baureihe E04 (Wikipedia)

Baureihe E17 (Wikipedia)

Baureihe E18 (Wikipedia)

Baureihe E19 (Wikipedia)

Leo de Jong