Nog even dit…

Reacties van lezers, aanvullingen op eerdere artikelen, oproepen en leuke nieuwtjes. Dit zijn zaken die thuis­horen in “Nog even dit…”. Heb je ook iets te melden? Laat het ons weten!

Ons mailadres: nieuwsbrief@nvbs.com.

---

Digitaal verdringt papier

Met tramkaartjes door Gent

In NVBS Actueel van vorige maand en deze maand besteedt Frits van Buren aandacht aan de tram in Gent. In het weekend van 18 en 19 mei 2024 zal het 150-jarige bestaan van de tram in Gent gevierd worden. Door levering van nieuw materieel en recente uitbreiding van het tramnet ziet de toekomst van de tram in de Arteveldestad er rooskleurig uit.

Voor de tramkaartjes die in Gent gebruikt worden, is die toekomst minder zonnig. Ondanks dat er ook al 150 jaar tramkaartjes in gebruik zijn, staan die biljetten op het punt te verdwijnen. Nieuwe betaalmethoden via bankpas, mobiele telefoon of smartwatch verdringen het papieren vervoerbewijs. Dat is een goede reden om naar de ontwikkeling van de Gentse tramkaartjes te kijken.

De paardentram

De oudste tramkaartjes voor de Gentse paardentram waren zegels voorzien van een perforatie. De conducteur scheurde deze zegels uit vellen. Aan de onderzijde is de gekroonde leeuw uit het stadswapen van Gent afgebeeld. In de periode tussen 1874 en 1900 waren bij trambedrijven in verschillende landen dit soort zegels in gebruik. In Nederland werden in onder andere Amsterdam, Den Haag, Leiden en Haarlem in de eerste jaren van de paardentramexploitatie over­een­komstige zegels gebruikt.

Franstalig

In Vlaanderen werd als bestuurlijke en wetenschappelijke taal lange tijd het Frans gebruikt. Pas in 1930 schakelde de universiteit van Gent over op het gebruik van de Nederlandse taal. De oudste tramkaartjes van Gent zijn nog volledig Franstalig. Dit exemplaar is uit ongeveer 1890. Aan het gebod het kaartje te verscheuren bij het verlaten van het rijtuig is gelukkig niet voldaan.

Mommens

Ook na de komst van de elektrische tram en de naamswijziging in Tramways Electriques de Gand bleef de voertaal van het trambedrijf het Frans. De in Brussel gevestigde drukkerij van H. Mommens produceerde voor veel trambedrijven in België en andere landen de tramkaartjes in de eerste decennia van de vorige eeuw.

Tweetalig

Tweetalige teksten nemen veel meer ruimte in. Dat is goed te zien op de twee bij Gustave Thiriart in Luik gedrukte kaartjes. Het retourbiljet voor de doortocht op Ledeberg is een toeslag voor het buitenlijntraject naar Melle. Deze kaartjes zijn circa 1910 uitgegeven.

Bezetting

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Gent door de Duitsers bezet. De Etappen Kommandant van de Königliche Württembergische Armee Nachrichten Kommandantur heeft een vrijkaart uitgegeven voor kosteloos vervoer op de trams.

Goedkope tramkaartjes door inflatie

Door de torenhoge inflatie in Duitsland in de jaren na de Eerste Wereldoorlog was het voor buitenlandse bedrijven heel goedkoop om daar producten te kopen. Gelijktijdig was het voor Duitse bedrijven gunstig om in harde buitenlandse valuta betaald te krijgen. Zowel de Duitse biljettendrukkerij van J. Granderath in Düsseldorf als het trambedrijf van Gent profiteerden van de situatie. Het in Duitsland gedrukte tramkaartje is omstreeks 1920 gebruikt.

Tweede klasse

Voor het buitenlijntraject Gentbrugge – Melle is een biljet tweede klasse uitgegeven. Net als in de elektrische trams van Brussel en de Buurtspoorwegen kende men voor de Tweede Wereldoorlog een klassensysteem. Het biljet is uit de jaren dertig. De ETG is overgestapt op een lokale drukkerij voor de tramkaartjes: de firma J. De Vreese in Ledeberg.

De Buurtspoorwegen

Naast stadstrams werd Gent ook bediend door de elektrische trams van de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB). Op een deel van de trajecten door Gent reden de stadstrams en de trams van de buurtspoorwegen gemeenschappelijk. Beide bedrijven reden immers op meterspoor. De lijnletters geven de bestemmingen aan: E (Evergem), L (Lochristi), N (Nevele), O (Oost­akker), W (Wetteren). Ook de buurtspoorwegen kenden tot de afschaffing in de Tweede Wereldoorlog een tweeklassensysteem.

Elektrisch

Na de Tweede Wereldoorlog werd de bedrijfsnaam Electrieke Tram van Gent gewijzigd in Electrische Tramwegen van Gent. Op zon- en feestdagen moest er een kleine toeslag op de ritprijs betaald worden.

Uitsluitend het noodzakelijke

In de jaren vijftig en zestig wordt alleen de hoogstnodige informatie op de trambiljetten afgedrukt. Dit biljet is gedrukt voor het buitenlijntraject naar Melle. Het is een ongebruikt exemplaar want de controlestrook zit er nog aan.

Niet plooien

Het reglement hangt in de wachthuizen, maar één van de voorwaarden is op de kaart afgedrukt, namelijk het verbod om de kaart te vouwen. De kaart is geldig tot de doorboorde datum, in dit geval 31 juli. Op de achterzijde van de rittenkaart wordt reclame gemaakt voor een karakteristiek en smakelijk product. Choco­lade­producent Cote d’Or ontleent haar naam aan de Goudkust, het huidige Ghana waar de cacaobonen vandaan komen.

MIVG

De Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Gent (MIVG) nam in 1961 alle taken van de ETG over. Vanaf 1 januari 1962 exploiteerde de MIVG het stadsnet in Gent. Spoedig verscheen op het drukwerk het nieuwe MIVG-embleem. Op de trams zou dat nog vele jaren duren tot de komst van de PCC-trams. Dit rittenboekje met 10 tiketten is in 1965 uitgegeven. Op het omslag is het MIVG-embleem afgebeeld.

Alles bij het oude

De biljetten in Gent bleven door de jaren heen eenvoudig. Ook hield men lang vast aan drukkerij De Vreese in Ledeberg voor de productie van de vervoer­bewijzen. Op het biljet uit 1978 is het in 1962 ingevoerde embleem nog afgebeeld.

Vernieuwing

Vanaf de jaren tachtig werd het vervoerbedrijf opgefrist. Er werd ook een nieuw gestileerd embleem ingevoerd. De eenvoudige tramkaartjes werden vervangen door veelkleurige exemplaren. Bovendien werd een zonetarief ingevoerd. Kaartje 09442 komt uit een verkoopautomaat. Biljet 009565 geeft recht op dezelfde dienst maar is in het rijtuig door de bestuurder verkocht.

Zeg het met bloemen

Bij een jubileum hoort een boeket bloemen, dat geldt in het bijzonder voor een 150-jarig tramjubileum! De derde staatshervorming en de regionalisering van België leidden in 1991 tot vorming van de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn waarin onder andere de MIVG, het vervoerbedrijf van Antwerpen MIVA en de NMVB opgingen. In 1994 werden in Antwerpen en Gent magnetische prodata-kaartjes ingevoerd. Een van de eerste series magnetische kaartjes bestond uit een uitgebreide bloemenreeks waarvan hier drie exemplaren te zien zijn.

Laten we hopen dat de slimme betaalmiddelen niet alle papieren vervoerbewijzen verdringen zodat we ook in de toekomst een tramjubileum luister bij kunnen zetten door het afbeelden van vervoerbewijzen door de jaren heen.

De afgebeelde Gentse tramkaartjes komen uit de collectie van Marco Moerland. De collectie Nederlandse tramvervoerbewijzen van NVBS Railverzamelingen wordt door hem beheerd. Vindt u tramkaartjes interessant dan bent u van harte welkom in het archief van de SNR in Amersfoort.

Marco Moerland, beheerder collectie tramvervoerbewijzen

---

Wat is een tramvinker?

De Antwerpse burgerbeweging Ringland en reizigersorganisatie TreinTramBus lieten vorig jaar vijftien vrijwilligers aan de slag gaan als tramvinker. De tramvinkers noteerden hoelang de trams op zeven Antwerpse tramlijnen over de trajecten deden. Ze registreerden met een chronometer elk oponthoud van de tram. Uit het onderzoek blijkt nu dat de snelheid achteruitgegaan is. Geen enkele tramlijn haalt nog een gemiddelde van 20 kilometer per uur. De trams staan een kwart of meer van de reistijd stil. Het werkwoord vinken heeft in tramvinken min of meer dezelfde betekenis als afvinken (‘met een vinkje markeren in een lijst’).

“Tramvinker” was op 11 maart 2024 het woord van de week op www.vlaanderen.be.

---

On TraXS 2024

Ook in maart van dit jaar gaf de NVBS acte de présence op de modelbouw­manifestatie On TraXS in het Spoorwegmuseum. Altijd goed om je gezicht te laten zien op plaatsen waar veel trein- en trambelangstellenden op afkomen. In de railtips op onze website zie je waar en wanneer je het NVBS-team de komende tijd kunt tegenkomen.

---

RailTech 2024

Elke twee jaar wordt in de Jaarbeurs in Utrecht de beurs RailTech Europe georganiseerd. Niet zo groot en indrukwekkend als de Innotrans in Berlijn met veel rollend materieel op het tentoonstellingsterrein, maar toch interessant genoeg om te bezoeken. En dat deed ik dus begin maart.

Op de foto het grootste object van de beurs: een rail/wegvoertuig voor aanleg en onderhoud van spoortracé’s. Onder de exposanten veel raadgevende bedrijven, die allerlei spoortechnische aspecten meten en er adviezen uit destilleren. Zo sprak ik met een bedrijf dat het aantal voorbijgangers bij tramhaltes met een soort radar telt en daaruit de gewenste vervoerscapaciteit uitrekent. Er wordt van alles gemeten, zoals de diameter van spoortunnelbuizen vanuit rijdende voer­tuigen om slijtage van de bovenbouw vast te stellen.

En we gaan met onze tijd mee, want A(rtificial) I(ntellegence) combineert meet­gegevens met historische data om onderhoudsadviezen op te leveren. Nieuw voor mij waren kunststof dwarsliggers en geprefabriceerde railgoten voor trams en treinen. Verder zag ik een interessant filmpje van in te trillen smalle boven­leiding­portaalfundamenten. Tenslotte is er ook stichtelijke info voor spoorweg­medewerkers in de vorm van Rail Hope, Zeitschrift von Christen bei den Bahnen.

Rutger Ruempol

---