Steeds minder modelbanen op Duitse stations

Tekst en foto’s Nico Spilt

Wie per trein door Duitsland reist, heeft vast weleens staan kijken naar zo’n modelbaan in de stationshal. In ruil voor wat muntgeld kun je een paar treinen rondjes zien rijden. Helaas moeten deze modelbanen steeds vaker het veld ruimen voor activiteiten die meer geld opleveren.

Veel belangstelling voor de modelbaan in de stationshal van Rheine. Dit was in 1977. Inmiddels is deze baan zoals veel andere verdwenen.

Modelbaan als speelautomaat
Deze modelbanen worden sinds de jaren zestig gebouwd door de firma Werner Ehret & Co uit Düsseldorf. Dit is een leverancier van snoep- en speelautomaten. Bedrijfsleider Hans-Dieter Hoernig was in zijn vrije tijd modelbouwer. Samen met een collega ontwierp hij een glazen kast waarin wachtende reizigers tegen betaling modeltreinen kunnen laten rondrijden.

Trix Express: lelijk maar robuust
De eerste baan werd gebouwd met Minitrix, maar dat was geen succes: de treinen waren te klein en ontspoorden makkelijk als iemand tegen de kast stootte. Daarom stapte men over op Trix Express, bekend van de lelijke maar robuuste rails, dikke wielen en stroomafnemers die op de rails drukken. Daardoor bleken dat treinen te zijn die lange tijd zonder toezicht kunnen rijden, zonder kapot te gaan, te ontsporen of wagens te verliezen.

Alle banen zijn verschillend
De banen hebben allemaal hetzelfde sporenplan, maar verder zijn ze verschillend. De basis is een landschap van de modelbouwfirma Noch, vergroot tot 2,60 x 1,60 meter. Hierop staan de gebouwen en andere scenery. Er liggen wissels en zijsporen, maar die zijn alleen voor de sier. Op veel banen staat een hijskraan (Märklin), die rondjes draait wanneer de goederentrein rijdt. Vaak zijn er andere bewegende objecten, zoals een molen of de wieken van een helikopter.

Vier treinen rijden hun rondjes
Er zijn vier treinen die elk een eigen traject hebben en onafhankelijk van elkaar rondjes kunnen rijden. Op de twee buitenbanen rijden een ICE (vroeger een TEE) en een D-trein (vaak getrokken door een stoomloc). Verder is er een binnenbaan waarop een personentrein rijdt. En tot slot een kleine cirkel met een goederen­trein. Die personentrein biedt het meeste waar voor z′n geld, de goederentrein het minste. Tegenwoordig betaal je een euro voor tien rondjes met een trein naar keuze. In de begintijd was dat nog 10 Pfennig (een Duits dubbeltje).

Ouderwets analoog
Elke baan wordt vier keer per jaar gecontroleerd. Af en toe worden er treinen vervangen. Een locomotief gaat zo′n vier jaar mee en wordt daarna gereviseerd. Na een jaar of acht wordt de hele baan vervangen door een ander exemplaar. De oude baan wordt dan gerenoveerd en van nieuwe scenery voorzien. Voor de rails en treinen gebruikt men nog steeds het oude Trix Express; de firma heeft hiervan een flinke voorraad. De besturing van de treinen is en blijft ouderwets analoog. Het enige elektronische onderdeel is het kastje dat bijhoudt hoeveel rondjes de treinen gereden hebben.

Modelbaan in de stationshal van Frankfurt Hbf, augustus 2012. Hoewel er voor elke trein een draaiknop is, kun je de snelheid niet zelf regelen.

Overzicht
In de jaren negentig, na de Duitse eenwording, zijn er diverse nieuwe banen bijgekomen. Tegenwoordig wil het management van stations er soms juist vanaf: een Bratwurst­stalletje levert meer pacht op dan een modelbaan. Op dit moment zijn er nog ongeveer 25 banen in bedrijf.

Op mijn website staat een overzicht met stations waarop zo’n modelbaan te zien is of was. Ook vind je hier foto’s van verschillende banen.