Franse Rivièra: zon, zee, tram en trein

Lekker genieten van de zon, de stranden en de zee aan de Franse Rivièra en als het even kan ook een blik werpen op treinen en trams in de omgeving. NVBS Actueel selecteerde dit gedeelte rond Nice voor enkele interessante vakantie(rail)tips.

door Frits van Buren

Duizenden Nederlanders trekken dit jaar weer naar Frankrijk om er te genieten van het fraaie landschap, de natuur, het heerlijke klimaat en misschien ook wel van strand en zee. De Côte d’Azur, of nog preciezer, de Franse Rivièra met als centrale plaats Nice, bieden dit alles in ruime mate. Maar ook op railgebied valt er genoeg te beleven.

Sinds 2007 kunnen tramliefhebbers die hun vakantie in en om het Franse Nice doorbrengen een rit maken met de tram. Hier zien we een Citadis-tram op de Avenue Jean Médecin op 12 september 2012. Foto: Frits van Buren.

Trams

Voor tramliefhebbers biedt Nice sinds 2007 een 9,2 km lange tramlijn met modern materieel, maar de tramgeschiedenis van Nice gaat heel lang terug. In 1878 verscheen de eerste paardentram en in 1895 reed de eerste elektrische tram, nota bene met accu′s! De Compagnie des Tramways de Nice et du Littoral legde vanaf 1900 een tramnet met bovenleiding aan. Die bovenleiding was niet overal gewenst, want… op sommige delen van het traject moesten ook carnavalswagens kunnen passeren. De stroomafname geschiedde ondergronds. Eind jaren twintig was het net gegroeid tot een lengte van 144 km, met 183 motor- en 96 aanhangrijtuigen en bereikte Antibes in het oosten en Menton in het westen. Het bedrijf verzorgde zelfs een omvangrijk goederenvervoer. Maar de komst van autobussen en later ook trolleybussen leidde ertoe dat in 1953 het trambedrijf beëindigd werd.
Anno 2016 verzorgen dertien Citadis 302-trams en 15 Citadis-402 trams van Alstom het vervoer. De lijn kent nog steeds bovenleidingloze stukken op kritische plaatsen (de Place Masséna en de Place Garibaldi) en rijden de trams op de stroom van Ni-MH-batterijen. De belangrijkste reden: carnavalswagens!
Deze grote en zware trams bewegen zich statig door Nice. In september 2014 zijn de werken voor de aanleg van een tweede, 11 km lange en in 2017 te openen tramlijn begonnen waarvoor nog eens 19 Citadis 402-trams zullen worden aangeschaft.

De relatief nieuwe trams van Nice kunnen ook bovenleidingloze stukken overbruggen. Vanwege esthetische, maar ook om bijzondere redenen is bij de aanleg de rijdraad weggelaten: carnavalswagens! Hier rijdt een Citadis-tram op de Place Masséna op 12 september 2012. Foto: Frits van Buren.

Per trein langs de kust

Wie de camping of het strand een dag voor gezien wil houden, kan ook per gewone trein een landschappelijk fraaie rit maken. Vanuit Nice bijvoorbeeld naar het bijzondere Monte Carlo, het wat meer gewone Menton of de Italiaanse badplaats Ventimiglia, aan de oostzijde. Westelijk rijden treinen naar onder meer mondaine oorden als Antibes, Cannes en Fréjus. De overeenkomst tussen beide routes: veel afwisselend materieel en prachtige uitzichten vanuit de trein op jachthavens, stranden, de zee en de bergen, maar er zijn ook treinen vanuit Nice (via Cannes) naar Grasse en Breil-sur-Roya het binnenland in.

Niet alleen de treinrit tussen (ruwweg) Fréjus (Frankrijk) en Ventimiglia (Italië) biedt fraaie uitzichten over het berglandschap en de Middellandse Zee, treinliefhebbers zien er ook veel afwisselend materieel. Een foto uit het verleden: een stoptrein te Port de la Raque (Théoule sur Mer) met een BB 25500/25600 van de Franse spoorwegen (SNCF), juli 2005. Foto: Martin Brouwer.

Voordelige treinkaartjes

Voor de treinen van de SNCF – de Franse Staatsspoorwegen – is de dagkaart “Pass Isabelle famille” interessant. Voor € 35 voor twee volwassenen en twee kinderen (tot zestien jaar) een dag onbeperkt reizen per TER (Train Express Regional) in de Alpes Maritimes (grofweg het gebied tussen Cannes en de Italiaanse grens). Daarnaast is tussen 1 juni en 1 september voor een aantal specifieke departementen langs de kust de dagkaart voor € 15 verkrijgbaar. Gedetailleerde informatie kan gevonden worden op: http://www.ter.sncf.com/paca/loisirs/promos-bons-plans.

Hoewel geen hogesnelheidslijn is de railverbinding langs de kust ook bekend van de vele TGV’s die hier gebruik van maken. Hier een TGV van het type Reseau, onderweg in de richting van Marseille, te Port de la Raque (Théoule sur Mer), juli 2005. Foto: Martin Brouwer.

Smalsporig door de Provence

Nice kent ook een spectaculaire 151 km (!) lange smalspoorlijn (1000 mm) van de Chemin de fer de Provence (CP) naar het noordwestelijk gelegen Digne, dwars door de fraaie Provence. De aanleg van deze lijn strekte zich uit van circa 1890 tot 1911. Het gedeelte tussen Puget-Théniers en St. André-les-Alpes is het qua landschap mooiste traject, waarin onder meer de 3457 meter lange tunnel op een hoogte van 1023 meter onder de pas van La Colle – St. Michel.

Materieeltypen

Tussen 1971 en 1977 werden de door CFD (Compagnie des Chemins de Fer Départemen-teaux in Montmirail) gebouwde autorails SY01-SY06 (nu X301-X306 genummerd) in dienst gesteld. CFD leverde ook vanaf 2010 vier nieuwe veertig meter lange en zeventig ton zware tweewagen AMP (Autorail Métrique grand confort Provence) treinstellen. Zeer recent werd aangekondigd dat de firma Arterail zes treinen van het type CAF 6100 – afkomstig van Mallorca – gaat aanpassen voor de Chemins de fer de Provence. De verwachting is dat deze eind 2016 in dienst komen en daarmee zijn na veertig jaar de dagen voor de serie X301-X306 duidelijk geteld.

Bijna veertig jaar oud zijn deze motorwagens – in het Frans autorails – van het type X301 die nog altijd dienst doen op de 151 kilometer lange smalspoorlijn lijn Nice – Digne. Maar hun dagen zijn geteld omdat de CP zes treinen van het type CAF 6100 heeft besteld. Naar verwachting komen die eind 2016 en zullen ze het type X301 vervangen. De X301 (oorspronkelijk SY01) na aankomst in Nice op 12 september 2012. Foto: Frits van Buren.

Vele malen is de CP met algehele opheffing bedreigd met soms maandenlange stakingen door het personeel als gevolg. Maar met de komst van nieuw materieel gedurende de laatste jaren en de belangrijke rol in het voorstadsverkeer van Nice lijken deze bedreigingen tot het verleden te behoren.
Ook is het plan om de lijn door te trekken tot St. Auban weer nieuw leven ingeblazen. Daarmee zou dan weer een gemakkelijke verbinding met onder andere Marseille kunnen ontstaan.

Duidelijk van veel recenter datum zijn de vier veertig meter lange en zeventig ton zware tweewagen AMP (Autorail Métrique grand confort Provence) treinstellen, waarvan er twee te zien zijn op het station Nice van de Chemin de fer de Provence, op 12 september 2012. Foto: Frits van Buren.

Een zeer uitvoerige en gedetailleerde beschrijving van alle aspecten van deze schitterende smalspoorlijn is te vinden in het standaardwerk uit 1991 van J. Banaudo.
De hele lijn wordt in elke richting vier keer per dag met een totale reistijd van ongeveer 3 uur en 15 minuten bereden, waarbij twee treinen alle ongeveer vijftig haltes bedienen. Daarnaast bestaat er tussen Nice en Plan du Var ten noorden van Nice nog een aanvullende voorstadsdienst. Dienstregelingen en tarieven kunnen worden gevonden op de website van de CP. Vanaf 1980 is ook de stoomtrein weer teruggekeerd tussen Puget – Théniers en Annot. Van mei tot november rijdt deze op zondagen en in juli en augustus ook op vrijdagen. Veel informatie daarover staat hier.
In verband met de stand van de zon en de daarmee samenhangende belichting van het land-schap is het aantrekkelijk om ′s morgens in de richting van Digne te rijden en ′s avonds naar Nice.

Niet alleen het uiterlijk maar ook de uitrusting van de cabines toont een opmerkelijk verschil van 35 jaar. Links de cabine van motorrijtuig X301 die naar de huidige maatstaven toch wat spartaans aandoet. Rechts de cabine van een AMP-treinstel uit 2010. Foto’s: Frits van Buren; opnamen 12 september 2012.

Toeristische attracties

Een van de vele hoogtepunten langs de lijn is het plaatsje Entrevaux: een middeleeuws stadje met daarboven een citadel. Maar ook in veel andere langs de lijn gelegen plaatsjes lijkt de tijd te hebben stilgestaan. En het is een prachtig gebied om (lange) wandelingen te maken. Een verblijf kan onder andere worden gevonden op de website van Logis de France. Perfecte wandelkaarten zijn de 1 : 25 000 kaarten van de IGN: bijvoorbeeld 3541OT voor de omgeving van Annot.

Wie de treinrit naar Digne wil onderbreken voor het bezoeken van toeristische attracties, kan dat onder meer in Entrevaux doen, waar de citadel hoog boven het plaatsje uittorent. Foto: Frits van Buren; opname 12 september 2012.