In de VS rijden er nog enkele: Shay-locomotieven

door Frits van Buren en Oege Kleijne

Wie een bezoek of vakantie plant aan het Yosemite National Park in Californië of het Witte Huis wil bewonderen in Washington, kan dit combineren met een bijzonder fenomeen: Shay-locomotieven.

Het Yosemite National Park is bij veel Nederlanders bekend door de aanwezigheid van reuzensequoia, enorme bomen van duizenden jaren oud. Deze zijn zo hoog en dik dat er door één boom een weg is aangelegd. Ook de indrukwekkende Half Dome, de koepelrots, is wereldberoemd.

Natuurschoon

Behalve het indrukwekkende natuurschoon heeft dit park ook het nodige te bieden op railgebied: de Yosemite Mountain Sugar Pine Railroad, een 6,5 km lange lijn aan de zuidkant van dit park. Daar rijden twee bedrijfsvaardige Shays van de vroegere West Side Lumber Company. Meer informatie is op de website van deze “railroad” te vinden. Een bijzondere, vijftien minuten durende YouTube-video erover uit 2015 kan hier worden bekeken.

Nummer 10 is gebouwd in 1928 voor de Pickering Lumber Corporation’s West Side Lumber Company in Tuolumne (Californië) en in 1967 overgenomen door de Yosemite Mountain Sugar Pine Railroad, waar de locomotief op 29 september 2011 werd gefotografeerd. Het is de grootste (82 ton – 3 cilinders – 3 draaistellen) Shay-locomotief voor smalspoor (900 mm). Let op de asymmetrisch geplaatste stoomketel, de stoommotor aan de linkerzijde van de locomotief en de robuuste houten bufferbalk. Foto: Frits van Buren.

West-Virginia

Een bezoek aan Washington laat zich met enige moeite combineren met de ongeveer 300 km westelijk daarvan gelegen Cass Scenic Railroad in Cass, in de staat West-Virginia. Ook dit museumbedrijf bezit een aantal werkende Shay-locomotieven. Hiervan is eveneens een interessante, vijftien minuten durende YouTube-video uit 2015 hier te zien. Op deze video is ook de bijzondere aandrijving heel goed zichtbaar.

De uitleg

Maar wat zijn dat nu, Shay-locomotieven? Daarvoor is enige uitleg nodig. De meeste gewone stoomlocomotieven hebben cilinders die met drijfstangen de assen aandrijven. Maar het kan ook totaal anders. Ephraim Shay (1839-1916) ontwikkelde vanaf 1877 het ontwerp van deze locomotieven met een stoomketel en een stoommotor op een onderstel op draaistellen. De aandrijving geschiedde met assen en haakse tandwielen. Tussen 1881 en 1902 verkreeg hij vier octrooien op delen van zijn ontwerp. Lima Locomotive Works bouwde tussen 1878 en 1945 niet minder dan bijna 3000 van deze Shay-locomotieven in vier klassen met een gewicht variërend van 9 tot 122 ton. Aan Lima werden tussen 1886 en 1933 nog twintig octrooien verleend betreffende variaties op het Shay-ontwerp. Al deze octrooien kunnen (met detailtekeningen!) bekeken worden op de website. Nog veel meer informatie kan hier worden gevonden.
Het grote voordeel van deze bijzondere constructie: deze locomotieven kunnen een enorme trekkracht ontwikkelen. Dat is het gevolg van het feit dat – onder meer – alle assen van deze locomotieven (ook die onder de tender) worden aangedreven en door het relatief hoge toerental van de stoommotor. Daarom werden ze voornamelijk gebruikt in de bosbouw met steile en bochtige trajecten. Van de bijna 3000 locs die ooit het levenslicht zagen, zijn er – vele decennia na het einde van hun commerciële inzet – altijd nog 115 Shays overgebleven. Daarvan slijten de meeste hun dagen in rust bij museumspoorwegen of zijn te bewonderen als monument. Tot slot: Sjay-locomotieven komen ook aan bod tijdens de presentatie “North American Railroad museums” op 11 maart 2016, verzorgd door Dènis Baarends, bij de afdeling Zeeland van de NVBS.

Een blik op de aandrijving en de stoommotor van dezelfde locomotief als op de bovenste foto. Foto: Frits van Buren.

Nog meer informatie

In de NVBS-bibliotheek kunnen NVBS-leden boeken lenen over dit type locomotieven:

Pacific Coast Shay : Strong Man of the Woods

Auteur: Ranger, Jr., Dan
Editie: Eighth Printing – August 1981
Impressum: San Marino, CA : Golden West Books, 1964
Collate: 112 p. : z/w foto′s en tek., 29 cm
Taal: Engels
Plaatsnummer: Sm-720.254

Trains to Yosemite

Auteur: Burgess, Jack A.
Impressum: Berkaley, CA : Signature, 2004
Collate: viii, 364 p. : Talr. foto′s en teken., 30 cm
ISBN / EAN: 1-930013-14-0
Taal: Engels
Plaatsnummer: Sa-720.145