Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

Ciril van Hattum brengt in deze rubriek spoorse zaken die buiten het gewone liggen op een lichtvoetige manier voor het voetlicht. Deze keer: trams op spoorrails.

Spoorwegbedrijven hebben materieel in dienst in allerlei soorten en maten: van zware locomotieven, lange treinstellen tot locomotoren en kleine personen­rijtuigen. Maar het is wel buiten-gewoon vreemd wanneer spoor­weg­maat­schap­pijen voor (een deel van) hun trajecten gebruik maken van tram­rijtuigen.

Om voorbeelden hiervan te zien hoeven we niet ver van huis te gaan. Vanaf 2 maart 2003 maakte NS op haar spoorlijn van Gouda naar Alphen a/d Rijn gebruik van trammaterieel, gehuurd van de HTM. Het was een zogenaamde ‘lightrail-proef’.

Duidelijk zijn aan de voorzijde van de tram de beide logo’s te zien, van NS en van HTM. Normaal werd niet in driespan (6105-6104-6103) gereden, maar in enkel- of dubbeltractie. De spanning van de bovenleiding werd door middel van een omvormer in de trams verlaagd van 1800 naar 750 Volt.

Oorspronkelijk was het de bedoeling een lightrail-lijn te creëren van Gouda via Alphen a/d Rijn naar Leiden en verder naar Katwijk en Noordwijk, ten faveure van beide laatste badplaatsen en de Leidse binnenstad. Zover kwam het echter niet en ook deze ‘lightrail-proef’ eindigde al vrij snel: op Oudjaarsdag 2009 was de laatste rit. Het A32-materieel van Bombardier kon de HTM kwijt aan Stockholm, waar al met dezelfde trams werd gereden.

Castellum is de naam van een vinexwijk in Houten-Zuid. De NS kon er niet stoppen want daarvoor waren er geen sporen genoeg. Een tijdelijke oplossing werd gezocht in een enkelspoortje tussen Houten en Castellum, lengte 1,9 km. Alweer kwam de HTM de NS te hulp: op dit korte stukje spoor ging de NS rijden met een van de trams die de HTM kort daarvoor van Hannover had overgenomen als versterking voor lijn 11: Düwag-rijtuigen gebouwd rond 1977.

De voetgangersbrug bood de inwoners aan gene zijde de mogelijkheid het vertrek­punt in Castellum te bereiken. Trams 6016 en 6021 waren aanvankelijk beschikbaar; op de foto de danig door grafitteurs bewerkte 6021. Dit trambedrijf heeft bestaan van 8 januari 2001 tot 14 december 2008. Bereikbaarheid over de weg was sindsdien beter geworden en NS nam het vervoer over met bussen. Het zou daarna nog twee jaar duren voor de spoorverdubbeling een feit was en de trein de stopdienst kon overnemen.

Stern und Hafferl Verkehrsgesellschaft (S&H) is een Oostenrijkse spoorweg­maatschappij die onder meer een aantal korte spoorlijnen in het bondsland Oberösterreich exploiteert. Een daarvan, de Traunseebahn, loopt van Vorchdorf naar Gmunden-Seebahnhof. Even verderop, aan de overkant van de rivier de Traun, begint een andere lijn die naar het station gaat. Zo was de toestand tot voor kort, want sinds september 2018 zijn beide lijnen gekoppeld en is ook het materieel waar het hier over gaat vervangen door kloek vijfdelig lightrail-materieel.

Op de metersporige lijn naar het station reed S&H met gewone tramrijtuigen, zoals deze tweerichting-wagen met deuren aan één zijde. Bijzonder is ook dat deze lijn – geopend in 1894 – de eerste elektrische tramlijn van Oostenrijk was. Op de foto rijdt motorrijtuig 8 over de Alois Kaltenbrunerstrasse op weg naar het eindpunt aan de Rathausplatz in Gmunden.

Trencianské Teplice is een dorp in het westen van Slowakije, weliswaar klein maar toch een vrij luxe kuuroord oftewel badplaats. Toen de mensen nog nauwelijks auto’s bezaten, was het echter moeilijk bereikbaar. Het naastbij gelegen station bevond zich in het stadje Trencianské Tepla, vijf km verderop. Het spoorweg­bedrijf besloot een lijn van 760 mm spoorwijdte aan te leggen van de stad naar de badplaats. Het rollend materieel heeft altijd een tramachtig karakter gehad.

Motorrijtuig 411 901, niet ver van het eindpunt gefotografeerd. Vroeger was het rood geschilderd, zoals het meeste materieel in Tsjechoslowakije. De laatste jaren nam ook in Slowakije het particulier autobezit fors toe waardoor Trencianské Teplice beter bereikbaar werd. Met als gevolg dat het aantal trampassagiers drastisch verminderde. Daarom besloot het Slowaakse spoorwegbedrijf Železnička Spoločnost in 2011 deze spoorlijn te sluiten en kwam er ook een eind aan deze ‘spoortram’, net als aan de drie voorgaande. De baan is blijven liggen en vanaf 2015 wordt er incidenteel weer gereden.

Buenos Aires kent sinds 1913 een metrobedrijf, de Subte (Subterranéos de Buenos Aires) dat momenteel uit zes lijnen bestaat. Een daarvan is lijn E. De exploitant Metrovias wilde deze lijn verlengen, maar het stadsbestuur zag dat niet zo zitten gezien de onvoldoende verwachte toeloop van passagiers: het werd een tram!

Fabrikant Materfer in Cordoba bouwde samen met Siemens 25 motorrijtuigen voor deze in 1987 gestarte lijn van ruim zeven kilometer lengte. Het beginpunt ligt bij het eindpunt van Subte-lijn E, en deze tramlijn werd E2 genoemd. Het eindpunt luistert naar de naam General Savio.

Alle foto’s zijn gemaakt door de auteur: Ciril van Hattum.

Diesel op de SOEG

In de vorige ‘buiten-gewoon’ stond dat er voor zover bij de auteur bekend alleen stoomlocomotieven hebben gereden op de spoorlijnen van de Sächsisch-Ober­lausitzer Eisenbahn Gesellschaft (SOEG) van Zittau naar de Kurorte Oybin en Jonsdorf. John Krijgsman uit Rotterdam is beter op de hoogte en laat ons het volgende weten:

Van vier in 1938 gebouwde motorrijtuigen kwam er één, de VT 137 322 naar de SOEG en heeft daar korte tijd gereden want er was in WOII geen brandstof meer voorhanden. Van 1947 tot 1964 werd deze VT als versterking ingezet op het deeltraject tussen Bertsdorf en Kurort Jonsdorf. Tussen 1954 en 1957 heeft ook de VT 137 600 nog dienstgedaan maar dat was geen succes.

De VT 137 322 werd in 2007 gerestaureerd en is eigendom van het Verkehrs­museum Dresden. Het motorrijtuig wordt sindsdien regelmatig ingezet op de rails van de SOEG.

---

Boekpresentatie “Voor de draad ermee”

Binnenkort verschijnt het boek Voor de draad ermee. Bovenleiding in Nederland 1924-1966. Het is geschreven door Jan Tromp en wordt uitgegeven door Lycka till Förlag. In het boek staan onder andere foto’s die door de NVBS ter beschikking zijn gesteld.

Dit boek biedt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen die geleid hebben tot een keuze voor het huidige gelijk­stroom­stelsel en de inrichting en uitbreiding van het geëlektrificeerde deel van het Nederlands spoorwegnet tot ongeveer 1966. Tevens geeft het een overzicht van het proefbedrijf op de Oude Lijn vanaf 1924 en de uitbreiding van de elektrificatie tot aan de Tweede Wereld­oorlog. De gevolgen van die oorlog en later de Watersnoodsramp komen uiteraard ook aan bod, net als de uitbreidingen van het geëlektrificeerde net naar het zuiden, oosten en noorden van het land. Speciale aandacht wordt geschonken aan de constructie van de bovenleiding en de energievoorziening.

Boekpresentatie

Op zaterdag 30 oktober 2021 vindt de presentatie van dit boek plaats in NVBS Centraal. De presentatie begint om 13.00 uur; de winkel en de bibliotheek zijn vanaf 12.00 uur geopend.

---

Aanbieding uitgeverij Matrijs

Uitgeverij Matrijs bestaat dit jaar veertig jaar. Om dit te vieren organiseert zij een jubileumactie: tot en met 31 december 2021 zijn veertig titels in prijs verlaagd. Voor spoorweg­belangstellenden zijn de volgende boeken misschien interessant:

Verjongd stadshart. Een nieuw Utrecht Centraal. Boek over de uitbreiding van het stationsgebied in Utrecht en de ontwikkeling van Utrecht als knooppunt in Nederland. Van € 29,95 voor € 14,95.

Sporen naar Arnhem Centraal. Dit boek vertelt de geschiedenis van de stations in Arnhem, in samenhang met de ontwikkeling van het openbaar vervoer rond de stad. Van € 24,95 voor € 12,95.

Hanzelijn. Oude en Nieuwe Land verbonden. Dit boek gaat over de totstand­koming van de Hanzelijn. Van € 24,95 voor € 12,95.

Voor meer informatie en andere titels uit de jubileumactie zie www.matrijs.com.

Opmerking: de hier genoemde boeken zijn niet te koop in de NVBS-winkel.

---