Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

Half a century of locomotives from Alan Keef Ltd 1972-2022

Door Alan M. Keef. 160 blz. 22 x 28 cm. 32 zw/w-foto’s. 374 kleurenfoto’s. 15 tekeningen. Artikelnummer 164-0260. Prijs: € 37,50.

In dit boek ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van Alan Keef Ltd zien we hier zo’n 119 locomotieven, die het bedrijf bouwde of gewijzigd herbouwde. Op 24 september 2022, op de open dag van het bedrijf waar dit jubileum herdacht werd, zag dit boek het licht. De hele productie passeert hier het voetlicht op 160 bladzijden met steeds ongeveer drie foto’s per bladzijde van meestal uitstekende kwaliteit.

Het boek begint met een korte geschiedenis van het bedrijf. Smal­spoor speelt al heel lang een rol bij de familie Keef; overgrootvader Keef had al smalspoor in zijn tuin liggen voor zijn kinderen en de vader van Alan had als varkensboer ook smalspoor liggen. Ooit liet Alan mij een paar prachtige foto’s in het familie-fotoalbum zien van zijn vader en moeder op een lorrie. In het boek komen deze niet voor, maar wel een van Alan’s oudtante bij haar verloving.

Eindelijk krijgen we ook een uitgebreide lijst van alle gebouwde locomotieven met fabrieksnummers, bouwjaren en voor wie ze gebouwd werden. Verder spoor­wijdten, merk van de motor en overbrenging en eventueel de naam die de locomotief kreeg.

Alan Keef bouwt stoomlocomotieven, diesellocomotieven en accu-elektrische locomotieven, het merendeel op smalspoor, en hij levert die letterlijk over de hele wereld. In het begin werden vooral diesellocomotieven gebouwd voor bedrijven zoals steenfabrieken, turfbedrijven, mijnen of voor bedrijven die munitie produceren, maar er werden ook locomotieven gebouwd voor parken.

Tegenwoordig is de vraag uit de industrie naar smalspoorlocomotieven praktisch helemaal weggevallen, maar de vraag naar parklocomotieven is aanzienlijk aangetrokken. Het bedrijf heeft ook monorails geconstrueerd en die werden verhuurd; ook daar zien we wat van. Ook de replica uit 2000 van de Lartigue-monorail voor de Listowel & Ballybunion Railway wordt uitgebreid voorgesteld.

Het grootste deel van het boek gaat gewoon over locomotieven en begint bij nummer 1 en bespreekt alle volgende machines in volgorde tot we aankomen in 2022. Alle machines worden voorgesteld met een korte tekst en een aantal foto’s met soms uitgebreide bijschriften. Veel foto’s zijn gemaakt bij de bedrijven waar ze terecht kwamen. Vanaf 1986 ben ik regelmatig bij Alan Keef geweest en niet alleen tijdens open dagen. Wat hier op foto’s te zien is heb ik soms ook in werkelijkheid gezien, maar ook bedrijven met Keef-locomotieven heb ik in Engeland bezocht. Het zal dus niet verbazen dat ik een aantal eigen foto’s tegen­kom.

Heel interessant is een serie foto’s van de AK 105, een diesel op meterspoor voor een toeristenlijn in Guadeloupe. Zulke foto’s kom je in boeken niet vaak tegen. Heel kort zien we achter in het boek enkele schaalmodellen.

Alan Keef is een bijzonder bedrijf. Er worden niet alleen smalspoorlocomotieven gerestaureerd, wat soms jaren kan duren, want er moet dan steeds gewacht worden tot de museumorganisatie weer geld heeft ingezameld, maar er worden ook nieuwe stoomlocomotieven gebouwd naar origineel ontwerp. In 2017 werd ook een normaalspoor-replica gebouwd van een Drewry railcar van de Southern Railway die ooit op de pier van Ryde op het eiland Wight reed. Verder niet te vergeten de twee replica’s op normaalspoor van “Steam Elephant” en “Puffing Billy” uit het begin van de negentiende eeuw voor het Beamish Museum. Wagens en rijtuigen worden ook gebouwd en daar zien we kort iets van.

Er rijden twee Keef-locomotieven in Nederland: stoomloc Trijntje in de Efteling en een dieselloc bij Rijssens Leemspoor.

Dit is een bijzonder boek over een bijzonder bedrijf en alleen de foto’s van goede kwaliteit maken het al de moeite waard om aan te schaffen. Bij mij verdwijnt het niet in de boekenkast, maar het blijft lang voor de hand liggen om het met grote regelmaat steeds weer te kunnen openslaan.

Toon Steenmeijer

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Mallets (and more!) in the Massif

Door John Organ. 64 blz. A4. 55 z/w foto’s, 64 kleurenfoto’s. 1 kaart. Uitgave: Mainline & Maritime, 2022. Art.nr. 164-0262. Prijs € 19,95.

In 1880 werd in Frankrijk een wet aangenomen met het doel secundaire spoorlijnen, zogenaamde voies ferrées d’intérêt local, te bouwen om landelijke gebieden te ontsluiten. Dit was het Plan Freycinet, genoemd naar de toenmalige Franse minister van Openbare Werken. Het betrof niet alleen smalspoorlijnen; een groot deel werd gebouwd met meterspoor, soms normaalspoor.

Misschien wel de bekendste lijnen zijn die van het ‘Réseau Vivarais’, nu bekend als Train de l’Ardèche en de Velay Express. De eerste lijn werd geopend in 1890, de laatste in 1903. De lijnen verbonden de stroomdalen van de Loire en de Rhône, waarbij het heuvelachtige gebied van de Ardèche en de Haute-Loire in het Massif Central moest worden overwonnen.

Het boekje bestaat uit twee delen. Het eerste deel behandelt de historie van de ‘Vivarais’ met per lijn voornamelijk zwart-witfoto’s en een enkele kleurenfoto uit de periode voor 1968, toen de laatste lijn werd gesloten. Het tweede deel, vanaf bladzijde 32, gaat over het museumtijdperk toen twee lijnen werden behouden: de lijn van Dunières naar Montfaucon en de lijn van Tournon naar Colombier-le-Veux.

Beide oorspronkelijke trajecten zijn tegenwoordig gewijzigd en hebben ook andere exploitanten. Dit meeste foto’s in dit deel zijn in kleur, met – net als in het eerste deel – op elke bladzijde twee foto’s met onderschriften.

De Engelse auteur heeft al diverse boeken over Frans smalspoor op zijn naam, inclusief eerdere boeken over de ‘Vivarais’. Het boekje is duidelijk bedoeld als introductie tot het bedrijf voor de liefhebber die een of beide museumlijnen heeft bezocht. Voldoende voor de algemeen geïnteresseerde liefhebber, maar wie meer wil weten zal de literatuur uit onze NVBS-bibliotheek er bij moeten pakken.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Uit de NVBS-bibliotheek

Les Chemins de fer du Vivarais door Jean Arrivetz & Pascal Bejui.

Vivarais Narrow Gauge featuring Mallets in the Massif door John Organ.

Lees ook Meterspoor in de Ardèche en de Haute-Loire in NVBS Actueel, januari 2018. Hierin worden nog meer boeken genoemd.

Ook verkrijgbaar Narrow Gauge in Sweden & Norway. Door James Waite. 120 blz. 22 x 23 cm. 144 kleurenfoto’s. 1 kaart. Uitgave: Mainline & Maritime, 2022. Art.nr. 164-0263. Prijs € 26,00. Fotoboekje over smalspoor in Zweden (102 blz.) en Noorwegen (18 blz.) met vooral kleurenfoto’s van museumlijnen en musea. Bestellen via de webshop.

E431 – Eleganza e velocità in Trifase

Door Gianfranco Ferro. 184 blz. 31 x 25 cm. 276 zw/w foto’s, 68 kleurenfoto’s. 12 tekeningen. Uitgave: Duegi Editrice, 2022. Art.nr. 155-0133. Prijs € 49,00.

Geschiedenis- en fotoboek over deze Italiaanse sneltreinloc uit 1922 voor draaistroom, met kleuren en zwart-witfoto’s van alle 37 exemplaren en veel fraaie beelden van de locs in dienst langs de Rivièra.

Elektrische tractie voor trams was mogelijk vanaf 1881, toen Siemens & Halske de eerste elektrische tramlijn in Berlijn opende. Er werd gelijkstroom gebruikt en dat zou voor trams altijd de standaard blijven. Voor treinen over langere afstanden was gelijkstroom echter niet ideaal. De alternatieven waren wisselstroom en draaistroom.

Aan het begin van de 20e eeuw werden alle drie systemen toegepast. Duitsland en Zwitserland kozen na experimenten voor wisselstroom, later gevolgd door onder andere Oostenrijk en Zweden. Frankrijk koos gelijkstroom, maar kreeg daar na WO II spijt van en ging wisselstroom gebruiken.

Alleen Italië bouwde op grote schaal lijnen om naar draaistroomtractie. Maar ook Italië kwam later terug op het besluit en koos gelijkstroom.

Draaistroom voor treinen heeft twee grote bezwaren: een complexe (dubbele) bovenleiding en een constante snelheid van de elektrische motoren. Dat laatste is wel nuttig in de industrie, waar draaistroom lang populair was, maar zeer onpraktisch voor treinen. Met wisselstroom kan met behulp van tussenschakeling van een transformator de snelheid van de motoren juist eenvoudig worden geregeld. De motoren zelf zijn weer ingewikkeld. Elk nadeel heeft zijn voordeel of is het hier juist andersom? Geen wonder dat de ingenieurs er in het begin niet uitkwamen.

Het draaistroomsysteem heeft in Italië bijzonder interessante locomotieven opgeleverd. Met twee sleepstukken naast elkaar op de stroomafnemer, stomend (!) vanwege het benodigde koelwater voor de elektrische installatie en een ingewikkelde stangenaandrijving waren de locs geen schoonheden. Om de serie E431 nu ‘elegant’ te noemen, zoals in de titel wordt gesuggereerd?

Indrukwekkend is de locomotief wel. Dat geldt zeker ook voor het boek van Gianfranco Ferro. Begonnen wordt met een gedetailleerde beschrijving van de locomotief, met veel tekeningen (sommige in kleur) en veel foto’s van de onderdelen waaruit de loc is samengesteld. Die zien er soms wel primitief uit. Een ingekleurde tekening met verklaring maakt duidelijk waar alles voor is bedoeld.

Vervolgens worden alle 37 exemplaren individueel voorgesteld. Meestal, maar niet altijd, met ‘portretfoto’s’, zowel in zwart-wit als in kleur. Normaal gesproken hoeft dat voor mij niet zo, maar de afwisseling in het fotomateriaal is groot en al bladerend raak je steeds meer onder de indruk van de locomotief.

Hierna volgens twee portfolio’s: ‘Gli anni in castano-isabella’ en mijn favoriete deel in het boek, ‘Il treno fotografico in Riviera’. Deze foto’s in zwart-wit zijn in de jaren 50 door FS-fotografen genomen, soms een beetje in scène gezet, maar allemaal om in te lijsten. Ja, het is telkens de zelfde trein met de E431 015! De trein en de rit zijn speciaal voor de FS-fotograaf. Met een beetje zoeken zijn ze ook op internet te vinden. Zelf zie ik de foto’s liever in dit boek, goed afgedrukt om uitstekend papier, om van te watertanden.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Ook verkrijgbaar

E432 – Quaranta Locomotive Trifase. Door Gianfranco Ferro. 151 blz. 31 x 25 cm. 271 zwart-witfoto’s, 27 kleurenfoto’s. 4 tekeningen. Art.nr.: 155-0134. Uitgave: Duegi Editrice (2016). Prijs: € 46,00.

Geschiedenis- en fotoboek over de laatste serie Italiaanse sneltrein­locomotieven voor draaistroom uit 1928-1929, met foto’s van alle 40 exemplaren. Bestellen via de webshop (gratis verzending).

Det elektriska snälltågsloket littera F

Door Lennart Nilson. 128 blz. 21 x 23 cm. 84 zw/w foto’s, 124 kleurenfoto’s. 8 tekeningen. 3 kaarten. Uitgave: Trafik-Nostalgiska Förlaget, 2022. Art.nr. 097-0532. Prijs € 22,95.

Geschiedenis- en fotoboek over de Zweedse elektrische sneltreinloc type F uit 1942 met foto’s van alle 24 exemplaren.

Na beschrijving van het Italiaanse boek hierboven heeft het Zweedse boek van Lennart Nilsonn eigenlijk geen kans meer. De opzet is vergelijkbaar met het Italiaanse boek. Er is een technische beschrijving van de locs. Er staat ook iets over de inzet, met drie tamelijk primitieve kaartjes, gevolgd door bijpassende foto’s over het inzetgebied.

Net als de Italiaanse locs werden de ‘littera F’ vooral ingezet voor reizigerstreinen. Ook hier zijn er foto’s van de individuele locomotieven (24 stuks) in een mix van zwart-wit- en kleurenfoto’s. Bij elke loc is een kadertje opgenomen met historische gegevens: fabrieks­nummer, leveringsdatum, prijs, buitendienststelling, gereden kilometers, etc.

De locomotieven zijn misschien iets minder aansprekend dan de FS E431 omdat vergelijkbare machines ook in andere landen reden: bijvoorbeeld de E18 in Duitsland. In het boek worden ze ‘neven’ genoemd en worden er twee bladzijden aan gewijd. Kritiekpunt van deze uitgave van Trafik-Nostalgiska Förlaget is dat de zwart-witfoto’s tamelijk grijs zijn afgedrukt. Maar de prijs van dit boek is ook aanzienlijk lager dan het Italiaanse boek.

Bestellen via de webshop.

T.V.L. Trambahn der Stadt Luxemburg 1908-1964, Band 2

Door Charles-Léon Mayer et al. 384 blz. A4. 504 foto’s. 24 tekeningen. 2 kaarten. Uitgave: GAR, 2022. Art.nr. 291-0541. Prijs € 52,00.

Een jaar na het verschijnen van Band 1 is Band 2 verschenen. Daarmee is voor de geïnteresseerde lezer de volledige geschiedenis beschikbaar gekomen van de stadstram van Luxemburg en het mede-­geëxploi­teerde deel van buitenlijnen van het Charly-smalspoornet.

Het uiterst deskundige team van auteurs behandelt met allure de bedrijfs­aspecten van het unieke tram­bedrijf van de middel­grote hoofd­stad van het Groot-Hertogdom Luxemburg. De auteurs hebben gekozen voor een thematische weergave.

Band 1

De geschiedkundige ontwikkeling van het stadsnet met de paardentram SATL (Société Anonyme du Tramway Luxembourgeois), TEVL (Tramways Electriques de la Ville de Luxembourg), TVL (Tramways de Ville de Luxembourg) en de smal­spoorverbindingen in de regio, Vizinalbahnen, tussen 1908 en 1964. Het net en de vaste installaties worden uitvoerig beschreven en in beeld gebracht, en er wordt uitgebreid ingegaan op de technische en exploitatieve aspecten.

Band 2

Het rijdend materieel, de bedrijfsuitvoering, de dienstregeling en het aanhangsel met de tabellen. De verwerving van het materieel, de ervaringen ermee en de wijzigingen ervan worden gedetailleerd beschreven en met afbeeldingen, tekeningen en rapporten uitgebreid weergegeven. Het trambedrijf is vele jaren geleid door directeur Thiry die de technische en commerciële contacten zelf onderhield. In de werkplaats is men gaandeweg in staat om niet alleen kleine wijzigingen uit te voeren maar ook nieuwe trams te bouwen. Men maakt daarbij gebruik van gereviseerde hoofddelen van ouder materieel.

Het tweede deel van Band 2 geeft zeer uitvoerig alle informatie over de exploi­tatie en de dienstregeling. Daarin zijn overzichtelijk de gegevens opgenomen over de ontwikkeling van de dienstuitvoering en de prestaties van het materieel in soms roerige tijden.

Voor de beide delen geldt: uitgebreide, voornamelijk zwart-witte, foto’s, overwegend twee afbeeldingen per A4-pagina. Veel kopieën van de originele sporenplannen, de realisatie van de sporenplannen en de wijzigingen, het materieel en de hoofdcomponenten. Het zeer verzorgde document is uitgevoerd in de van de uitgeverij GAR bekende layout en voorzien van een overzichtelijke hoofdstukindeling.

Dit werk van het auteursteam en de uitgever documenteert op indruk­wekkende manier het bedrijfsbeheer van het Luxemburgse trambedrijf, hetgeen model kan staan voor de bedrijfsvoering van veel trambedrijven in Europa in de overeenkomstige periode. De beide delen samen hebben ca. 1200 foto’s en zijn afzonderlijk te bestellen. De prijs per deel is 52 euro.

Band 1: Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Band 2: Bestellen via de webshop (gratis verzending)

J.H. Bok, inkoper België en Luxemburg van NVBS Winkel

Die Schnelfahrlok 18 201

Dvd. Duur: 58 minuten. Uitgave: Eisenbahn Kurier. Artikelnummer: 459-4263. Prijs: € 19,80.

De Duitse stoomlocomotief met het nummer 18 201 is in 1961 door de VES-M Halle in de DDR gebouwd met delen van de stoomlocs 61 002 en de H45 204. Eerstgenoemde loc was een sneltreintenderloc uit 1939 bedoeld voor de Henschel-Wegmann-Zug tussen Berlijn en Dresden. De tweede loc was een zware goederen­trein­machine met een hogedrukketel.

De 18 201 was bestemd om met hoge snelheden (160 km/u) nieuwe rijtuigen te testen. In de DDR waren in de jaren 60 verder geen locomotieven die zulke snelheden konden bereiken. Opvallend aan de 18 201 zijn de grote drijfwielen (2300 mm), de stroomlijnbeplating en de groene kleur met witte sierstreep. De loc is jarenlang gebruikt voor de proefritten maar kwam ook steeds meer in trek voor bijzondere treinen. Daardoor bleef de loc ook na de Wende in gebruik.

Deze dvd begint vrijwel direct met de meest indrukwekkende opnames: de ‘Parallel Fahrt’ op de helling van Dresden naar Klingenberg (Saksen). De 18 201 neemt het met wat hulp op tegen 52 8079. De sneltreinloc laat zich geregeld terugvallen om dan de BR 52 met trein weer met rappe schreden in te halen. Een spelletje dat graag door machinisten werd gespeeld. In beide treinen hangen de enthousiaste liefhebbers uit alle ramen om dit schouwspel te filmen of te fotograferen. Na deze show verwacht je eigenlijk een applausje!

We zien de snelloper daarna in de ochtenddampen op weg naar Meiningen waar de loc in onderhoud is. In de werkplaats van Meiningen wordt de loc na een haar onderhoudsbeurt weer op de 2,30 meter grote wielen geplaatst. Hierna volgen proefritten, samen met 03 1010, een lange reizigerstrein en een achteruit rijdende 50 3501 in de omgeving van Meiningen. Meer zwaar werk is te zien op een uitje naar de Schiefe Ebene, waar de loc wordt geholpen door een BR 92. De maximumsnelheid hier is 40 km/u. Want ook grote wielen kunnen uitstekend klimmen.

Tussendoor krijgt u historische zwart-witbeelden te zien van 61 001 met de Henschel-Wegmann-trein. Van de 61 002 bestaan geen filmbeelden voor deze trein. Ook is een interview te zien met Rudi Rindelhardt, de vaste machinist van de loc in de DDR-tijd. Hij vertelt over de snelheidsproeven in 1972, topsnelheid 182 km/u. Historisch zijn de beelden uit 1989 enkele maanden voor ‘die Wende’. 18 201 is te zien met moderne DR dubbelsdeks rijtuigen, fris in twee kleuren geschilderd voor extra ritten tussen Berlijn en Wannsee.

De laatste beelden zijn van enkele jaren geleden, toen de loc nog rijvaardig was. Met vier rijtuigen van ‘Alex’ wordt het snelheidsrecord voor stoomlocomotieven in de 21e eeuw gebroken: 160 km/u. Achter de rijtuigen hangt een elektrische loc als ‘Angstlok’ bij het remmen! De locomotief is op deze dvd te zien in drie kleuren: zwart, groen en rood. De laatste kleur is door modelfabrikant Roco betaald.

Loc 18 201 in Amsterdam bij het 60-jarig bestaan van de NVBS in oktober 1991 Foto: Leo de Jong.

In deze beschrijving heb ik alleen paar hoogtepunten genoemd. De dvd zal iedere stoomliefhebber doen watertanden. Enige teleurstelling is misschien dat het Amsterdamse uitstapje in oktober 1991 (ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van de NVBS) niet op deze dvd staat. Daarom hierbij nog een eigen foto van de loc in Amsterdam CS.

Bestellen via de webshop

Loc 18 201 is ook in actie te zien op Stoom ’91, een film van Frits Pontvuijst.

Leo de Jong, met bijdragen van Toon Steenmeijer en J.H. Bok