Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

Dampf an Rhein und Mosel

Dvd, speelduur: 49 minuten. Uitgave: Nord Süd Express. Artikelnummer: 468-9006. Prijs: € 16,80.

Dit is deel 6 van de serie “So war sie damals, die DB” van Ton Pruissen. Een vorig deel (4) is besproken in NVBS Actueel van september 2023 en daar is de opzet van deze serie al uitgelegd.

Dit keer reizen we naar Köln, Koblenz en Trier met omwegen naar Dillenburg en Mayen in de Eifel. Onderweg bezoeken we diverse depots (Bahnbetriebswerke = Bw) zoals Köln Deutzerfeld, Dillenburg, Mayen Ost, Koblenz Mosel en Ehrang. In Köln nemen we eerst een kijkje bij de Dom en dan op naar het station en de Hohen­zollern­brücke, waar de stoomlocs af en aan rijden. De volgende series komen langs: Baureihe (BR) 01.10, 03, 03.10, 23, 38, 55 en 78, sommige in voorspan.

Daarna maken we onze eerste “Abstecher”, want we bezoeken Dillenburg en in het bijzonder de Scheldetalbahn. Inmiddels is deze lijn grotendeels verdwenen, maar begin jaren 70 reden hier nog tenderlocs BR 94 op de “Steilstrecke” tussen Hernberg en Hirzenhain. De personentreinen waren samengesteld uit twee of drie “Umbau”-rijtuigen, soms gecombineerd met een tweeassige bagagewagen. De treinen reden van Ewersbach naar Biedenkopf.

We krijgen heel wat vertrekkende en rijdende stoomtreinen te zien: op het station Dillenburg en langs de lijn. Snel gaan die treinen overigens nergens: de locs hebben een maximumsnelheid van 40 km/u al lijkt het soms sneller te gaan. Alles in zwart-wit. De locs hadden speciaal voor deze diensten een tegendrukrem. Dit is mijn favoriete deel van deze dvd.

Daarna steken we de Rijn over naar Mayen op de Eifelquerbahn: die loopt van Andernach aan de Rijn naar Daun en Gerolstein. We beginnen met een BR 86 in de personendienst van Andernach naar Mayen-Ost met drieassige Umbau-rijtuigen. Op het station Mayen-Ost wordt wat rangeerwerk verricht en in het depot worden handmatig kolen geladen. Ook een goederentreinloc van de BR 50 komt in beeld, deze wordt hier in de reizigersdienst ingezet.

Ons volgende reisdoel is Koblenz en omgeving en het zuidelijker gelegen St. Goarshausen. In en rond Koblenz zien we de Rheingold in de jaren 50 met een BR 01, maar ook een nieuwe V200-dieselloc op de Rijnbrug aldaar. Een oude accumotorwagen ETA 177 komt even in beeld, evenals een treinstel ET 85 en een BR 50 met grote windleiplaten. Bijzonder is ook de 42 9000, een Duitse locomotief met Franco Crosti-voorwarmer, die maar kort heeft gereden. In St. Goarshausen zijn fraaie stoomslepers te zien. Vanaf de Rijn bekijken we stoom­treinen op de wal.

Van de populaire lijn langs de Mosel tussen Koblenz en Trier staat een aantal bijzonder leuke opnamen op deze dvd. Ton Pruissen volgde in 1966 een extra rit met een BR 18.3, een prachtige Badische sneltreinloc met drijfwielen van 2,1 meter. De loc reed een rit van Frankfurt naar Trier voor de DGEG. De cineast reed op deze lijn begin jaren 70 ook mee met een BR 44 voor een goederentrein richting Bullay. In kleur opgenomen. Bekende fotopunten langs de lijn komen volop in beeld, zoals de bruggen over de Mosel bij Koblenz, de dubbeldeksbrug bij Bullay en het hangviaduct bij de wijngaarden. Bij Cochem zien we goederen­treinen bij de bekende Kaiser Wilhelm-tunnel die narookt bij iedere trein.

In Trier had de cineast echter pech, hij mocht het bijzondere seinhuis boven het spoor bezoeken maar het weer was slecht en de stoomlocs gingen letterlijk de mist in. Gelukkig was het de volgende dagen zonnig: we zien dan een BR 01 vertrekken. Ook BR 23 en 44 zien we in Trier, maar in een ondergeschikte rol. Ster is daar de 18 316.

Deze dvd is weer een feest voor de stoomliefhebber, maar de samensteller had blijkbaar toch wat moeite om de kleine 50 minuten met materiaal vol te krijgen. Een paar zwart-witopnamen zijn (ondanks restauratie?) helaas wat beneden de maat.

Bestellen via de webshop

U-Bahn, S-Bahn & Tram in New York

Urban Rail Transit in New York and its Metropolitan Area

Door: Robert Schwandl. 160 blz. 17 x 24 cm. ca. 300 kleurenfoto’s. Uitgever: Robert Schwandl Verlag. Artikelnummer: 094-1010. Prijs: € 24,50.

Historie

De huidige City of New York ontstond in 1898 uit de “boroughs” Manhattan, Bronx, Brooklyn, Queens en Staten Island (Richmond). Het openbaar vervoer in New York bestond toen uit trams – trolleys of streetcars genoemd – en “elevated” spoorlijnen. Laatstgenoemden, meestal kort “El” genoemd, werden in 1869 op 9th Avenue in gebruik genomen. Eerst met kabeltractie, na een paar jaar met stoomtractie en vanaf de vorige eeuw­wisseling elektrische treinstellen.

Er volgden tot 1880 meer lijnen over 2nd, 3rd en 6th Avenue die in 1903 werden geëlektrificeerd. Het net werd in dat jaar overgenomen door de IRT (Interborough Rapid Transit). Ook in Brooklyn was tussen 1883 en 1893 een netwerk van “El” lijnen ontstaan die in 1899 werden samengevoegd tot Brooklijn Rapid Transit (BRT).

Desondanks bleef congestie in de straten van NY een probleem en in 1897 kwam de Rapid Transit Commission met de aanbeveling een “Subway” te bouwen, een metro. In 1900 begon de bouw en in 1904 werd de eerste lijn geopend van City Hall naar Grand Central. De lijn werd geëxploiteerd door de IRT (Interborough Rapid Transit Company). Met het afsluiten van de zogenaamde “Dual Contracts” in 1913 mocht ook de BRT (Brooklyn Rapid Transit Company) ondergrondse lijnen bouwen in Brooklyn en Manhattan en begon de grote uitbreiding van het net door IRT en BRT.

De BRT werd in 1923 na een faillissement omgedoopt tot BMT: Brooklyn-Manhattan Transit Corporation. In 1925 werd besloten een gemeentelijke “Subway” (Indepedent of IND) te bouwen met twee doelen: vervanging van de “El”-lijnen en concurrentie voor de private BMT en IRT. Dat werkte want in 1940 werden die bedrijven door de gemeente overgenomen. Vanaf 1953 waren de lijnen eigendom van de New York City Transit Authority en in 1968 van de Metropolitan Transit Authourity (MTA). Het net is als gevolg van deze historie ingewikkeld en nog steeds niet volledig ondergronds, al is een groot deel van de “El” lijnen wel verdwenen in de jaren 50.

Boek

De Subway neemt ongeveer de helft van het boek van Robert Schwandl in beslag. Desondanks worden de lijnen veelal gezamenlijk besproken, ook al omdat de exploitatie met local- en expressdiensten en verschillende eindpunten complicerend werkt. IRT-lijnen zijn genummerd, BMT- en IND-lijnen geletterd.

Het tweede deel van het boekje bestaat uit negen andere OV-bedrijven met forensenlijnen naar New York die onderdeel zijn van de MTA. Sommige zoals de PATH (Port Authority Trans-Hudson Corp.) zijn typische metro’s, andere zijn diensten op routes van voormalige particuliere spoorwegmaatschappijen, zoals de Metro-North (ooit New York Central Railroad en New Haven Railroad) en NJ Transit (de Pennsylvania Railroad, Central Railroad of New Jersey en Erie Lackawanna Railroad). Deze lijnen worden gereden met treinstellen, inclusief dubbeldekkers, maar ook met forensentreinen getrokken door diesellocomotieven.

Ook de spoorlijn op Staten Island valt onder deze categorie, maar deze lijn rijdt met metromaterieel en is nooit verbonden met Manhattan, anders dan door ferries. De nieuwste railinfrastructuur is de zogenaamde East Side Access naar Grand Central. Deze wordt gebruikt door de Long Island Rail Road (LIRR), nu onderdeel van de MTA. Trams of Light Rail zijn in New York duidelijk in de minderheid (Hudson-Bergen LR en Newark LR). Al deze bedrijven en lijnen komen aan bod in deze uitgave.

Kaarten

Achterin het boekje zijn twaalf bladzijden met kaarten opgenomen, die beginnen met het metropolitane gebied en steeds gedetailleerd worden (Lower en Midtown Manhattan). Toch vond ik het een probleem het verhaal hiermee te volgen, ook al vanwege het grote aantal kleuren van de verschillende lijnen en de soms piep­kleine letters, nog afgezien van al het geblader. Ik heb het boekje daarom achter de computer gelezen met deze kaart op het scherm.

Het boekje is tweetalig (Duits/Engels) en is volledig geïllustreerd met kleuren­foto’s, vaak van stations. Materieel wordt in deze uitgave slechts zeer kort beschreven. Het gaat dus vooral om lijnhistorie en de huidige exploitatie. De openbaar-vervoersituatie in en rond een wereldstad is vaak complex en New York is geen uitzondering. De schrijver geeft daarom in de inleiding aan dat het werkje is bedoeld voor “beginners”. Het zeer interessante onderwerp vraagt om meer verdieping, maar daarvoor is maar weinig materiaal beschikbaar. Er worden in het literatuuroverzicht slechts tien, vaak oude, titels genoemd.

Conclusie

Het is knap werk om zoveel informatie in een boekje van 160 pagina’s op A5 met twee talen te proppen, maar dat gaat deels wel ten koste van de leesbaarheid, letterlijk en figuurlijk. Wel handig als u op bezoek gaat in New York: het past makkelijk in de koffer of tas. Maar de wereldstad is meer waard: een boek over het railvervoer op groter formaat, meer historie en duidelijkere kaarten. Helaas is dat boek nog niet geschreven. Een idee voor schrijver en uitgever Robert Schwandl?

Bestellen via de webshop

Meer informatie

Under the sidewalks of New York: the story of the greatest subway system in the world – door Brian J. Cudahy.

Rails under the mighty Hudson: the story of the Hudson tubes, the Pennsy tunnels and the Manhattan transfer – door Brian J. Cudahy.

Independent Subway System op Wikipedia

Havensporen op Zuid

Spoorvervoer door de straten van Rotterdam Zuid van 1879-2023

Door: Paul Engelbert. 212 blz. 26,5 x 21 cm. 94 zw/w-foto’s, 71 kleurenfoto’s, 23 kaarten, tabellen, grafieken. Uitgever: Lycka Till Forlag. Artikelnummer: 016-0107. Prijs: € 45,00. Dit boek is deel 59 in de boekenreeks van de NVBS.

De aanleg van de Nieuwe Waterweg van Maassluis naar Hoek van Holland tussen 1866 en 1872 is de aanleiding voor de sprong naar ‘Zuid’ in Rotterdam, de bouw van havens op de linker Maasoever.

Ondernemer Lodewijk Pincoff komt met het plan voor de havens. Om de havens te ontsluiten komt er een verbinding naar de spoorlijn Dordrecht-Rotterdam met de bekende Hefbrug en worden de eerste havens rondom deze spoorlijn aangelegd: de Spoorweghaven, de Binnenhaven en Entrepothaven. Het Rijk legt daarbij  het goederenstation Fijenoord aan, bij de havens ontstaat dankzij Pincoff het Handelsterrein met faciliteiten voor op- en overslag. Deze ontwikkeling trekt arbeiders naar Rotterdam aan die woonruimte in de buurt nodig hebben en dat leidt tot stadsontwikkeling op Zuid.

De havens breiden zich vervolgens steeds verder naar het westen uit, allereerst met de Rijnhaven, waardoor de Wilhelminakade ontstaat, dan de Maashaven met tussen de havens het schiereiland Katendrecht, dan de Waalhaven. Deze havens worden allemaal ontsloten met spoorlijnen vanaf het goederenstation Fijenoord, die voor een behoorlijk deel door de straten van het gebied lopen die zich veelal hebben ontwikkeld tot woonstraten. Het probleem van de lange doorgaande goederentreinen door de wijken wordt uiteindelijk opgelost door een spoorlijn aan te leggen ten zuiden van Pendrecht die later het begin zou worden van de Haven­spoorlijn.

Dit boek heeft het liggend formaat van een fotoboek, maar is dat nadrukkelijk niet. Het is een degelijke geschiedenis van de havenspoorlijnen in het gebied tussen de oude handelsterreinen in de wijk Feijenoord, nu met tweede ‘e’, en de Waalhaven (Oostzijde). De nadruk ligt op het ontstaan van de lijnen vanaf de jaren 80 in de 19e eeuw en de ontwikkelingen die leiden tot het terugtrekken van het goederenvervoer per spoor uit dit gebied vanaf de jaren 70 in de 20e eeuw. Deze ontwikkelingen worden op de voet gevolgd.

Om maar één interessant voorbeeld te noemen: de bediening van de margarine­fabriek van Van den Bergh & Jurgens (later Unilever) op de Nassaukade. Deze fabriek wordt op twee manieren ontsloten, via het Stieltjesplein onder de spoorlijn naar Dordrecht door en via de Rose-Spoorstraat, die met een spoorwegovergang dezelfde spoorlijn gelijkvloers kruist. Nog begin jaren 70 rijden lange treinen over deze lijnen maar uiteindelijk raakt Unilever deze verbinding in 1974 toch kwijt.

De beschrijvingen zijn gedetailleerd met overzichten van de bediening van de verschillende havens en kades, het “werkproces” want dienstregelingen zijn er niet, bijvoorbeeld op Katendrecht in de jaren 70. Er is een kort hoofdstuk over het “werkliedenvervoer” vlak na de Tweede Wereldoorlog.

Er zeer zijn veel kaarten opgenomen, sommige speciaal voor het boek getekend, andere afkomstig uit archieven. De geschiedenis wordt geïllustreerd met mooie zwart-witfoto’s in de eerst helft van het boek, vaak juweeltjes uit de jaren 50 en 60 van konvooien op de straten van Zuid. De tweede helft van het boek is in kleur geïllustreerd met 600’en of 2200’en in geel met grijs en een enkele rode 6400 die wagens ophalen langs kades of op de Havenspoorlijn. Niet bekend op Zuid? Leg bladwijzers bij de belangrijkste kaarten uit het boek op bladzijden 28, 48, 76 en 111 of maak een kopie.

Dit boek is deel 59 uit de NVBS-boekenreeks. De boeken uit deze reeks, gestart in 1961, zijn ongeveer 50/50 verdeeld tussen tram- en treingerelateerde onderwerpen. Goederenvervoer komt er echter bekaaid af: dit is het derde boek over het onderwerp, na het boek over “huis tot huis”-vervoer per spoor in 2019 en het standaardwerk over goederenwagens van de Nederlandse tramwegen in 1996. Het boek is daarom een zeer welkome aanvulling op de NVBS-boekenreeks.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Uit de winkel

Van huis tot huis per spoor. Het vervoer van laadkisten met NS en ATO / Van Gend en Loos. Deel 51 in de NVBS-boekenreeks. Door: Erikjan Sachse, Hans Nahon en René Nabbe. Uitgever: Uquilair. Artikelnummer: 195-0086. Prijs: € 44,95.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Uit de bibliotheek

Sporen in Rotterdam: stadsgeschiedenis rondom de trein door Jan Willem van Borselen (1993).

Overeenkomst tussen de gemeente Rotterdam en N.V. Nederlandsche Spoorwegen, betreffende de exploitatie van sporen in het havengebied van Rotterdam (1948).

Zojuist verschenen

Spoorwegen 2023/2024

Door: Richard Latten. 776 blz. 15 x 21 cm. ca. 800 kleurenfoto’s. Uitgever: De Alk. Artikelnummer: 026-0351. Prijs: € 34,95.

In dit boek wordt verslag gedaan van de belangrijkste ontwikkelingen op spoor­weg­gebied in het afgelopen jaar en met een blik vooruit in vrijwel geheel Europa. Het jaarboek is onderverdeeld in 34 landen­hoofdstukken met per hoofdstuk een beschrijving van algemene ontwikkelingen, investeringen in verbetering en uitbreiding van de spoor­weg­infra­structuur, de rei­zigers­dienst en het rollend materieel. Dit jaar telt het boek 776 pagina’s die voorzien zijn van meer dan 800 kleurenfoto’s.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

25 jaar regionale spoorlijnen in beeld

Door: Peter van der Meer. 160 blz. 27 x 24 cm. 160 kleurenfoto’s. Uitgever: De Alk. Artikelnummer: 026-0353. Prijs: € 34,95.

1998 was het jaar waarin de eerste regionale spoorlijn door een andere vervoerder dan NS geëxploiteerd werd: Oostnet nam de treindienst tussen Almelo en Mariënberg over. Daarna volgden nog vele spoorlijnen met diverse nieuwe vervoerders die inmiddels niet meer weg te denken zijn uit het openbaar spoor­vervoer in Nederland. Dit is een belangrijke geschiedkundige gebeurtenis geweest. Meer dan genoeg redenen om in dit boek in woord, maar vooral in beeld, eens terug te blikken op de ontwikkelingen rondom de regionale spoorlijnen in Nederland van de afgelopen 25 jaar: een reis in de tijd van 1998 naar 2023.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Leo de Jong