Nog even dit…

Reacties van lezers, aanvullingen op eerdere artikelen, oproepen en leuke nieuwtjes. Dit zijn zaken die thuis­horen in “Nog even dit…”. Heb je ook iets te melden? Laat het ons weten!

Ons mailadres: nieuwsbrief@nvbs.com.

Trams in het Nabije Oosten

Bij ons is de benaming ‘Nabije Oosten’ in onbruik geraakt. In tegenstelling tot het buitenland, waar de term Near East voor de Aziatische landen ten westen van Iran nog zeer gebruikelijk is. Het is een gebied dat grotendeels in handen was van de Ottomanen, tot hun rijk in 1922 ophield te bestaan. Turkije bleef, maar wel in afgeslankte vorm en veel andere gebieden werden Brits of Frans protectoraat. Aan de eerste elektrische trams in deze gebieden is de Britse of Franse herkomst duidelijk te zien. Nu in een deel van dit gebied een felle oorlog woedt, is het wellicht interessant er een kijkje te gaan nemen, op een veilige manier.

In Istanbul reden vroeger al elektrische trams, zowel in het Europese als het Aziatische deel. Deze lijnen werden opgeheven in respectievelijk 1961 en 1966. Op beide delen van de metropool Istanbul rijden inmiddels museumtrams. En omdat dit artikel luistert naar de naam ‘Trams in het Nabije Oosten’ laten we alleen de Aziatische lijn zien:

Emr. 203 op de Kadiköy-Sügültü in het Aziatische deel van Istanbul.

Deze ‘lijn 20’ rijdt tussen Kadiköy en Moda, ongeveer dezelfde route als de eerdere lijn 20 bereed die in 1966 werd opgeheven, vandaar dit lijnnummer. De motorrijtuigen zijn afkomstig uit de DDR (Jena en Schöneiche); de 203 reed onder nummer 75 in Schöneiche. Tegenwoordig heeft Istanbul een nieuw elektrisch trambedrijf, sneltram en metro, evenals veel andere steden in het land die inmiddels trams of light-rail hebben. Hiervan laten we het bedrijf in één ervan laten zien: dat van de stad Eskiṣehir, gelegen tussen Istanbul en de hoofdstad Ankara. Het materieel in deze stad lijkt ook het meeste op wat wij in Europa gewend zijn. Bovendien doet de stad met zijn bruggen over de stadsgracht vertrouwd Hollands aan.

Voor de publieke opening van het metersporige trambedrijf – december 2004 – heeft Estram, de naam van de onderneming, een groot deel van haar rollend materieel uitgestald op een plein in het centrum van de stad. Het betreft vijf­delige lagevloertrams van Bombardier, model Flexity Outlook. Voor drie lijnen zijn aanvankelijk achttien rijtuigen beschikbaar. Foto: Estram.

In 2006 ging het bedrijf Estram open voor het publiek. Hier zien we tram 15 van lijn 2 bij de Osmangazi Üniversitesi (OGÜ) op weg naar het eindpunt bij de Opera.

Vroeger reden er in dit gebied buiten Turkije alleen in Syrië en Libanon elektrische trams. Beide landen waren Frans protectoraat en dat is duidelijk te zien aan de tramrijtuigen, want die kwamen uiteraard uit Frankrijk waar toen in meer dan honderd plaatsen trams te vinden waren. De Syrische hoofdstad Damascus kreeg in 1907 een elektrische tram, die precies zestig jaar later weer werd opgeheven.

Tram 64 op lijn 4 in het centrum van Damascus. Foto: Hugh Ballment.

Ook de stad Aleppo heeft een elektrisch trambedrijf gekend dat eveneens in 1967 werd opgeheven. Vanwege de voortdurende gevechten in Syrië is het onwaar­schijnlijk dat er binnenkort in deze steden een nieuw trambedrijf het levenslicht zal aanschouwen. Er is verder weinig bekend over genoemde ondernemingen, mede doordat ze al in de jaren zestig werden opgeheven.

De huidige toestand in Libanon is niet veel anders dan in Syrië. Ook hier zal de tram niet snel terugkeren. Alleen de hoofdstad Beirut heeft een elektrische tram gehad, van 1908 tot de opheffing in 1965. Het waren zeker niet de enige tram­bedrijven die in de jaren zestig ophielden te bestaan: wereldwijd werden er in die tijd bijna tweehonderd opgeheven.

Links: tram 14 met aanhanger van lijn 2 aan het eindpunt Phare (foto DWK Jones). Rechts: in de jaren zeventig waren er nog trams te zien op de (toen nog) mooie boulevard Ramlet el Bayda: een viertal, waaronder nummer 108, vormde tezamen woning, keuken en cafetaria (foto auteur).

Dan wordt het nu tijd om het verleden achter ons te laten en te gaan kijken naar wat er de laatste jaren aan nieuwe elektrische tramlijnen is bijgekomen in deze regio van de wereld. Allereerst de nieuwe tram van Jeruzalem die in 2011 ging rijden:

Lijn 1 met voorop nr. 12 in de binnenstad van Jeruzalem. Foto: Alexander Prodan.

Het is meer een light-raillijn dan een stadstram: de normaalsporige trams rijden met maximaal 80 km/h over een traject van 13,8 km met 23 haltes. Er zijn 46 rijtuigen aangeschaft bij Alstom, model Citadis. Meer lijnen zullen later zeker nog volgen. Jeruzalem ligt in Israël, dus is het niet verwonderlijk dat de ramen kogel­bestendig zijn.

Saoedi-Arabië kent inmiddels ook al een stad met een metro: Mekka. Tot slot zijn er nog de Golfstaten. Dubai bezit inmiddels een metro, een monorail en een tram, de Al Sufouh tramway geheten. Deze startte de dienst in 2014. Doha, de hoofd­stad van Qatar was vijf jaar later aan de beurt. Omdat geld in deze streek niet zo’n probleem is, zullen zeker nog meer railsystemen volgen. Dubai kreeg van Alstom speciale zevendelige rijtuigen, opgewassen tegen het vaak extreme klimaat: grote hitte en hevige zandstormen. De onderneming RTA – Road & Transport Authority – kocht er aanvankelijk elf: 001 tot en met 011. De haltes van de ongeveer elf kilometer lange lijn kennen perrondeuren en zijn voorzien van airco. De bovenleiding ontbreekt want er is APS aangebracht, te zien aan de sleuf tussen de rails.

RTA 003 bij de halte Marina. Foto hieronder: het interieur van deze trams is niet anders dan van de trams dichter bij huis.

Ciril van Hattum (foto’s van de auteur tenzij anders vermeld)

Uit het knipselarchief

De NVBS kent als dochter de Stichting NVBS Railverzamelingen (SNR). De stichting heeft als doel het bewaren van verzamelingen van foto’s, prent­brief­kaarten, documentatie, spoorbaantekeningen, dia’s, films en krantenknipsels van voornamelijk Nederland en haar voormalige koloniën. René Janson houdt zich bezig met de krantenknipsels tramwegen Nederland. Onderstaande bijdragen zijn een selectie van bijzondere gebeurtenissen op of naast de trambaan in de vorige eeuw.

Brusselse tram op bezoek in Zeeuws-Vlaanderen

Er is sprake geweest om de Vlaamse kustlijn vanaf Knokke door te trekken naar Breskens. Vanaf deze havenplaats – met frequente overtocht per boot naar Vlissingen – liep destijds een stoom­tram­lijn naar Maldegem (B). Deze zou dan net als de kusttram van boven­leiding worden voorzien, zodat de elektrische NMVB-trams konden door­rijden naar Breskens. De NVBS was samen met de Stichting Het Tramarchief de aanjager van dit project. Op 13 en 14 september 1947 werden proefritten gereden, waarbij de tram werd getrokken door een stoomloc.

De foto hieronder is gemaakt door Jan Voerman. Zie NEG148-911 in de beeldbank van de NVBS.

Nieuwmarkt en metroperikelen

In de jaren ’75 en ’76 waren er geregeld rellen vanwege de aanleg van de (omstreden) oostlijn van de metro. Eén van de gevolgen van deze aanleg was de sloop van de huizen in de Nieuwmarktbuurt. Daartegen rees vanuit de bevolking veel verzet met allerlei (gewelddadige) acties tot zelfs een bomaanslag op de metro. Stadsbestuur, burgemeester Samkalden en wethouder Lammers, en een deel van de bevolking stonden recht tegenover elkaar in die kwestie. Het stads­bestuur was vóór de aanleg, de betogers tegen. Dit leidde tot een hoog­oplopende ruzie. Charges door de ME werkten als olie op het vuur. Politiek tekenaar Opland gaf in de krant Het Parool toen zijn mening weer:

‘Gist-Expres’ verleden tijd

Wanneer je vroeger Delft op de fiets binnenreed, rook je een doordringende lucht van de Koninklijke Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek. De fabriek was gevestigd aan de spoorlijn Delft – Rijswijk (ZH) en had een aansluiting op het NS-net. De fabriek had tot begin 1970 ook nog een smalspoornet voor eigen gebruik. Hieronder staat het een en ander over dat smalspoornet. Het knipsel komt uit de Delftse Post van 13 februari 1970.

Stoom in Callantsoog

Hans-Peter Gladtfeld bezocht onlangs het museum Tante Jaantje in Callantsoog. Daar zag hij een maquette van Callantsoog omstreeks 1905, waarop wat smal­spoor en een locomotiefloods van Rijkswaterstaat zijn te zien. Ook hangen er foto’s van ‘dammenwerkers’ en van een stoomlocje van O&K. Deze laatste foto is gemaakt in 1936. Er staat bij dat het gaat om een stoomloc van het werkspoor in de duinen ten behoeve van het onderhoud van de zeewering. De machinist op de foto was Aris Vriesman en de stoker was Piet Wey. Die werd ‘Klein Pietje’ genoemd en was een in Callantsoog beruchte jutter. Lees meer over de rail­geschiedenis van Callantsoog op de website van het Zijper Museum.