Van Rügensche Kleinbahn naar Rügensche Bäderbahn

Rasender Roland

Martin Bos bezocht verschillende malen het eiland Rügen. Hierop wordt het treinverkeer verzorgd door  de Rügensche Bäderbahn, voorheen Rügensche Kleinbahn, in de volksmond bekend als ‘Rasender Roland’.

Rügen is een eilandje voor de kust van Duitsland. In de jaren 30 van de vorige eeuw is er een verbinding met het vaste land aangelegd: een dam met een brug erin. Het landschap op het eiland is afwisselend. Aan de kant van het vasteland is het plat (als op onze Waddeneilanden), aan de noordkant zijn er hoge krijtrotsen en dan zijn er ook nog duinen.

Deze afwisseling zorgt ervoor dat het nooit saai wordt als je er rondrijdt. De wegen slingeren door het landschap. Ook zijn er typische ‘alleeën’, wegen met kilometers lang aan beide kanten bomen zodat je door een tunnel van groen rijdt. De zee heeft er nogal wat inhammen en er zijn veel meren en meertjes.

Spoorlijnen

Het eiland Rügen kreeg in 1883 zijn eerste spoortraject, een normaalspoorbaan van Altefähr naar Bergen auf Rügen. Een veerpont vervoerde treinen van Altefähr naar het vasteland (Stralsund haven) en terug. In 1889 werd een zijlijn van Bergen auf Rügen naar Putbus in gebruik genomen, met een verlenging naar Lauterbach Mole in 1890. In 1891 werd de normaalspoorlijn verlengd naar Saßnitz, ook ten behoeve van het internationale treinverkeer tussen Duitsland en Zweden*. In 1939 werd een zijlijn van Lietzow naar Binz in bedrijf genomen.

Omdat dit normaalspoornet maar een deel van het eiland ontsloot, ontstonden er al snel lokale initiatieven voor de rest van het eiland. Deze werden ondersteund door de ‘Fürst’ van Putbus. De staat Pruisen en de provincie Pommern besloten om de helft van de aanlegkosten te betalen. De ‘Rügensche Kleinbahn-Aktiengesellschaft (RüKB)’ werd opgericht, met als grootaandeelhouder de firma Lenz, in Duitsland niet onbekend op het gebied van ‘Neben- en Kleinbahnen’.

In een rap tempo werd van 1895 tot en met 1899 een aantal smalspoorlijnen met veerponten aangelegd, gevolgd door twee uitbreidingen in 1918. De sporen lagen op eigen baan, de tracés waren bochtig en er werd gebruik gemaakt van standaardontwerpen die de firma Lenz op meer plaatsen toepaste. De verdere geschiedenis is die zoals van meer smalspoorbedrijven in de DDR. Het in dit artikel beschreven baanvak Lauterbach Mole – Putbus – Binz – Göhren heeft het uiteindelijk overleefd, met ook de hoogte- en dieptepunten na de Wende.

Lauterbach Mole – Putbus – Binz – Göhren

De route van deze lijn bestaat uit twee trajecten:

• De originele smalspoorbaan (750 mm) Putbus – Binz – Göhren.
• Het traject Putbus – Lauterbach Mole. Dit is van origine een normaalspoorbaan die in 1999 geschikt is gemaakt voor medegebruik door het smalspoor.

In de dienstregeling is dit één traject van 30 kilometer. Streckennummer: 6982, 6775 (deels). Kursbuchstrecke: 199.

Vanaf Lauterbach Mole loopt het tracé via Putbus door het platteland naar Binz. De dorpjes liggen aan de spoorlijn. Vanaf Binz loopt het tracé langs de kust naar Göhren. Langs dat deel van spoorbaan liggen de badplaatsen tussen station en strand. In Putbus staat de onderhoudswerkplaats. In Göhren is een kleine locloods.

Historie

Het traject Putbus – Binz – Göhren werd in vier fasen geopend in de jaren 1895 tot en met 1899. Het traject Putbus – Lauterbach werd in 1890 geopend als normaalspoorbaan. In 1998 werd de verlenging naar Lauterbach Mole geopend en werd het station Lauterbach opgeheven. In 1999 werd het baanvak voorzien van een derde rail voor medegebruik door het smalspoor. En in 2006 werd de halte Lauterbach weer geopend.

Dit traject is in de DDR-tijd overeind gebleven is omdat het erg belangrijk was voor het toeristenvervoer naar de badplaatsen tussen Binz en Göhren. Na de Wende kende de spoorlijn nog steeds spannende tijden door ruzies tussen eigenaren, de overheden en de exploitant. Sinds 2008 is er rust in de tent en zijn de spoorbaan, het rollend materieel en de treindiensten sterk verbeterd.

Rollend materieel

Loc 99 1781, Göhren, 20 augustus 2016.

Personenrijtuig KB4ip 970-785, Putbus, 24 juli 2007.

Dienstregeling 2019

In het hoogseizoen is er tussen Göhren en Binz een uurdienst tussen 8 en 19 uur met daarna nog twee ritten. Van alle ritten eindigt de helft in Binz; de rest gaat door naar Lauterbach Mole. In het laagseizoen zijn er zes retourritten per dag (in een twee-uursdienst) tussen Putbus en Göhren. Lauterbach Mole wordt dan niet door Rasender Roland bediend. Alle ritten worden met stoomtractie uitgevoerd.

Putbus, 12 augustus 2016.

Binz, 31 juli 2009.

Göhren, 10 augustus 2016.

Persoonlijke belevenissen

Bij mijn eerste reis belandde ik op een camping die grensde aan het emplacement van Göhren. Ik kreeg een plek voor mijn tent op 10 meter van de locloods. Dus ’s ochtends werd ik wakker van de loc die onder stoom werd gebracht en ’s avonds om half 11 sliep ik in bij de stoomfluit vanwege een rangeerbeweging. Alle stationsgebouwen langs de lijn stonden er nog. Alleen in de meeste gebouwen was het loket verdwenen. Daar was een restaurant met terras voor in de plaats gekomen; ook niet verkeerd.

Sellin Ost, 23 juli 2007.

Het gebied verkennen

Twee dorpjes zijn vooral geschikt als uitgangspunt voor verkenningen: Binz en Göhren. Binz ligt wat centraler op het eiland en is wat meer toeristisch. Göhren ligt in de noordoosthoek en is wat rustiger. Omdat het eiland niet zo groot is, is het geen probleem om vanuit Göhren het eiland te verkennen.

Een van de eerste dingen die mij opviel was dat de meeste streekbussen aanhangers voor fietsen hadden. En dat de dorpjes weinig moderne gebouwen hadden. Rügen is echt een gebied voor fiets- en wandelvakanties: de afstanden zijn niet te groot, het landschap is mooi, de dorpjes zijn leuk om te bekijken er zijn meer dan genoeg terrasjes voor als je trek in iets hebt. En de bus brengt je (en jouw fiets) weer terug. Verder is er een aantal natuurreservaten, erg geschikt voor (lange) wandelingen.

Het traject Göhren – Binz is erg praktisch als je heen wil fietsen of lopen en terug met de trein wil reizen. Mis je de trein dan is, zoals eerder beschreven, het terras op het perron een goede plek om te wachten.

Krijtrotsen bij Königsstuhl.

Tekst en foto’s Martin Bos