Walhalla voor treinfanaten

In de Amersfoortse editie van het Algemeen Dagblad van 17 februari 2020 staat een artikel over de NVBS. Titel: “Achter een vergeten deur op Amersfoort CS zit een walhalla voor de treinfanaat”. Het artikel is geschreven door een journalist die onlangs een bezoek bracht aan NVBS Centraal. Ondanks wat schoon­heids­foutjes is het een aardig artikel geworden. Lees meer.

---

Eerste aflevering van een nieuwe rubriek in NVBS Actueel

Buiten-gewoon

In deze rubriek brengen we spoorse zaken voor het voetlicht die buiten het gewone liggen. Het is de bedoeling deze rubriek periodiek in NVBS Actueel te laten verschijnen, met uiteraard elke keer een ander onderwerp. In deze eerste ‘buiten-gewoon’ duiken we in de wereld van de hotels.

Er zijn horecaondernemingen die om klandizie aan te trekken gebruik maken of maakten van een eigen railvervoermiddel om het vaak wat moeilijk gelegen etablissement makkelijker bereikbaar te laten zijn. Drie van zulke komen hier aan de orde:

In het zuiden van Zwitserland rijdt vanaf Zermatt (1616 meter) een tandradbahn de Gornergrat op, met een eindpunt op 3089 meter hoogte, de Gornergratbahn. Bij de halte Riffelalp van deze lijn begint een bijzondere (zomer)tramlijn, de Riffelalptram, voerend naar het hotel Riffelalp op 2222 meter.

Op deze plaat staan de beide rijtuigen bij het eindpunt, op het terrein van hotel Riffelalp, met op de achtergrond de majestueuze Matterhorn. Het spoor links voert naar het depot. Daar bevindt zich het derde rijtuig, een bagagewagentje. De spoorwijdte bedraagt 800 mm en de krachtbron bestaat uit batterijen. De beide motoren van 10 kW maken een maximumsnelheid van 18 km/h mogelijk. Deze lijn stamt uit 2001 maar is een herleving van een vorige uit de twintigste eeuw.

Wij gaan vervolgens naar het eiland Man in de Ierse zee. En wel naar de noordzijde van de boulevard van Douglas, de hoofdstad. Hoog in de beboste heuvels aan de linkerzijde ligt het Falcon Cliff-hotel, genoemd naar de plaatselijke klif. Om dit hotel te bereiken kon je vanaf 1927 gebruikmaken van een lifttram. Reeds jaren geleden is helaas aan dit fenomeen een eind gekomen.

Het is mij niet bekend of er iets anders voor in de plaats is gekomen. Een lift gaat verticaal, een tram horizontaal, maar deze gaat onder een hoek van 45° omhoog door de bossen over rails met een spoorwijdte van 5 feet. Moeilijk te zien, maar op het dak heeft een schaarbeugeltje verbinding met de bovenleiding. De bevolking van ‘Ellan Vannin’ – Eiland van het Midden zoals Man in het Keltisch heet – hoeven zich overigens niet druk te maken over de brexit: hun eiland heeft nooit tot de EU behoord.

In Schotland, in de buurt van Aberdeen en het bekende Balmoral Castle, bevindt zich het Transportmuseum Alford. Dit herbergt een bijzonder tramrijtuig, het enige exemplaar van de Cruden Bay Hotel Tramway. Weinigen zullen dit bedrijf hebben gekend. Zoals de naam al aangeeft, verbond deze tramlijn het Cruden Bay-hotel met de buitenwereld. Het is mij niet bekend wanneer men met deze service is gestopt.

De tram is uitgerust met een trolleystang. Er is zelfs bovenleiding aanwezig in het museum. Maar die loopt niet door en ook de rails ontbreken, dus rijden is er niet bij. Het zeer ruime voorbalkon bood plaats aan de bagage van de hotelgasten. Het rijtuig verkeert in een voortreffelijke staat.

Alle foto’s zijn afkomstig uit de railfotocollectie van Ciril van Hattum, de auteur van deze rubriek.

---

Moesman en de spoorwegen

Joop Moesman (1909-1988) was een Utrechtse surrealistisch schilder. Van zijn werk als kunstschilder kon hij niet rondkomen, vandaar dat hij een baan had bij de NS. Zelf zei hij daar over: “Ik ben geen spoorwegambtenaar die voor zijn plezier schildert, maar een schilder die voor zijn verdriet aan het spoor is”.

Zijn werk bestond uit het tekenen van dienstregeling-grafieken, maar zijn werkgever maakte regelmatig gebruik van zijn artistieke talenten. Zo maakte Moesman menukaarten bij jubilea en afscheidsdiners. Ook is hij de ontwerper van het bekende TEE-logo. Hij ontwierp ook een nieuw logo voor NS, maar die koos uiteindelijk voor het vishaak-logo van Gert Dumbar uit 1968.

De schilderijen die Moesman in zijn vrije tijd maakte hebben niets met de spoorwegen te maken. De enige uitzondering is het grote portret dat hij in 1943 maakte van zijn baas Gustav Giesberger, chef Dienstregelingen. Giesberger staat daar op met in zijn hand de door hem ontwikkelde eerste ‘starre’ dienstregeling. Het schilderij hangt in de opstelling ‘Kinderen van Versteeg’ waar het Spoorwegmuseum de rol van de NS in de Tweede Wereldoorlog belicht. Tijdens de oorlog was Giesberger de belangrijkste contactpersoon van NS voor de Duitse bezetter.

In 1968 ging Moesman met pensioen, maar hij bleef betrokken bij het spoor. Voor het Spoorwegmuseum inventariseerde hij de postzegelcollectie. Zijn ‘Verslag van de Honorair Conservator voor de Postcollectie’ is te zien in een vitrine bij de bibliotheek van het museum. Tot eind mei 2020 toont het Spoorwegmuseum tekeningen en foto’s uit de tijd dat Moesman voor NS werkte. Meer informatie.

MoesMánia2020

Aan het andere werk van Moesman wordt aandacht besteed op diverse locaties in Utrecht, waaronder het Centraal Museum. De culturele manifestatie MoesMánia2020 vindt plaats tot en met 24 mei 2020. Meer informatie.

---

Station Abbekerk-Lambertschaag

De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik is eigenaar geworden van het voor­malige stationsgebouw van Abbekerk-Lambertschaag. Het uit 1887 daterende gebouw is het laatste van de oorspronkelijke stationsgebouwen die het museum heeft kunnen verwerven. Het gebouw werd dertien jaar geleden gekocht door de gemeente Medemblik, om er een toeristisch museale functie aan te kunnen geven. Het pand zal in eerste instantie als woonhuis worden ingericht en worden verhuurd aan medewerkers van het museum. Om het gebouw als station te kunnen gebruiken zal een restauratieplan worden opgesteld, samenhangend met een monumentale status voor het pand.

Langs de 20 kilometer spoor liggen nu zes gebouwen (werkplaats en stations) die in hun oorspronkelijke functies zijn bewaard. De spoorverbinding tussen Hoorn en Medemblik is daarmee de meest compleet bewaard gebleven lokaal­spoorweg in ons land. Tijdens het themajaar “Uitstappen Alstublieft” belicht de Museum­stoomtram in 2020 het unieke karakter van de monumentale spoorweg.

Persbericht Museumstoomtram Hoorn-Medemblik. Kleurenfoto: Rein Korthof. De archieffoto is uit 1905.

---

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Dit object is waarschijnlijk een demonstratiemodel, zo te zien van een veilig­heids­klep. Zou er iets te zeggen zijn over de datering en misschien ook over het type locomotief dat erbij hoort?

Als jij een idee hebt, mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

In het januarinummer stond deze foto met daarop platte, waterdichte papieren bekers. Ze hebben geen ronde platte bodem zoals gewone bekers. Erop afgebeeld een scène uit een treincoupé. De vraag was: wie kent deze bekers, en hadden ze specifiek met het spoor te maken?

Gerrit van Straaten, beheerder van de collectie spoorkaartjes van de SNR, denkt dat de opdruk Perry verband houdt met de huidige firma Perry Sport. De firma Perry handelde voor de oorlog al in reisbenodigdheden, waaronder kennelijk deze papieren reisbekers. Uit die tijd zijn ook enkele zeer zeldzame kartonnen spoorkaartjes bekend met op de keerzijde de tekst “Perry koffers, Perry dekens”. Helaas zitten deze kaartjes niet in de collectie van de SNR. Andere adverteerders op spoorkaartjes zijn niet bekend, het betrof slechts een zeer kort durende periode. Tegenwoordig levert Perry Sports lichtgewicht kunststof bekers, maar dan bedoeld voor kampeerders/trekkers en niet opvouwbaar.

Het voor-vorige spoorraadsel

In het decembernummer werd dit apparaat getoond met onder meer een grote draaikop, vier drukknoppen en twee lampjes. De vraag: wat werd met dit apparaat gedaan?

Volgens Kees Vermeij is dit een relais­tester. Door de tester te voorzien van een voetje kunnen de te testen relais worden ingeprikt. Dankzij de standaard­maten voor de aansluitingen passen ze onafhankelijk van het fabrikaat. L1 en L2 zijn bestemd voor de spoelaansluiting, de aansluitingen K1, K2 en K3 duiden op de te schakelen contacten. De draaiknop dient waar­schijnlijk om de spoelspanning te regelen. De lampjes zullen dan de werking van de contacten aangeven. Kees stuurde een foto mee van een relais dat veel in elektronische schakelingen werd gebruikt.

---

Een bijzonder object

Corné Buijs kocht onlangs dit object. Het is ongeveer 30 cm hoog, is gegoten in brons en daarna afgevuld met gips. Het is flink zwaar. Volgens de verkoper is dit object begin jaren 50 door NS uitgereikt aan medewerkers na afronding van de elektrificatie van een spoortraject.

Het object bestaat uit een hand, met daarin zo te zien onderdelen die bij de montage van bovenleidingen worden gebruikt. Omdat het object in Leiden is gekocht, zou het kunnen gaan om de elektrificatie van de spoorlijn Woerden-Leiden (gereed in 1950), maar dat is niet zeker.

Corné heeft contact gehad met het Spoorwegmuseum. Dat bezit ook drie van dit soort objecten, allemaal een beetje anders, en bevestigt dat ze inderdaad zijn vervaardigd naar aanleiding van de elektrificatie van spoortrajecten. Het museum is echter niet in de gelegenheid om nader onderzoek te doen.

Misschien zijn er lezers van NVBS Actueel die weer meten, of die over documentatie beschikken. Mail in dat geval naar nieuwsbrief@nvbs.com.

---

Reismaat gezocht

In oktober of november dit jaar wil ik, Lex Niekel (62 jaar en schrijver van een boek over de Trans Mongolië Express) in Australië met de trein van Sydney via Melbourne naar Adelaide (en wellicht door naar Alice Springs en Darwin) en in Nieuw-Zeeland van Auckland via Wellington en Picton naar Christchurch en Greymouth. Geweldig mooie treinreizen van in totaal 5 tot 7 dagen. Voor deze treinreizen, of een deel daarvan, zoek ik een gezellige reismaat. Heb je interesse of wil je informatie, stuur mij dan een bericht: treindroomreis@gmail.com.

In NVBS Actueel van december 2017 besteedden we aandacht aan het boek van Lex Niekel: Van Rode Plein naar Chinese Muur. De derde druk van dit boek is nog steeds te koop; zie de link in het artikel.

---

Aangeboden: jaargangen Op de Rails

Bod gevraagd op een verzameling van 36 complete, en 10 nagenoeg complete, jaargangen “Op de Rails”. Het gaat om losse, niet-ingebonden exemplaren vanaf jaargang 1973, op te halen in Leiden. Meer informatie.

---