Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

Ciril van Hattum brengt in deze rubriek spoorse zaken die buiten het gewone liggen op een lichtvoetige manier voor het voetlicht. Deze keer richten we onze blik op maatschappijnamen zoals deze vaak op de railvoertuigen aangebracht zijn. Daar zijn echt buiten-gewoon fraaie kunstwerkjes bij.

De meeste openbaarvervoerbedrijven plaatsen hun initialen met een meer of minder fraai gekozen lettertype op hun rijtuigen. Dat is duidelijk, maar meer ook niet; twee voorbeelden hiervan:

Onze zuiderburen hadden voor hun buurtspoorwegen een fraai embleem ontworpen dat, voordat de rijtuigen overgingen naar De Lijn of TEC, de beide zijkanten in het midden boven het nummer sierde:

We mogen dit gerust koninklijk noemen, het embleem van de Nationale Maatschappij Van Buurtspoorwegen (NMVB) /Société Nationale des Chemins de fer Vicinaux (SNCV).

Ook bij de spoorwegen zijn er enkele buiten-gewoon fraaie emblemen te vinden, zoals deze van de bekende internationale maatschappij waarmee men vroeger luxe reizen kon maken:

De Belgische ingenieur Georges Nagelmackers richtte de CIWL op in 1876 en zeven jaar later reed de eerste Oriënt Express. Met deze kon later zelfs Constantinopel worden bereikt. De onderneming met haar hoofdkantoor in Parijs bestaat nog steeds, maar houdt zich tegenwoordig voornamelijk bezig met cateringactiviteiten in treinen en verhuur van rijtuigen.

Op het tot het Britse koninkrijk behorende eiland Man is op spoor- en tramweg­gebied veel te beleven. Naast de bekende paardentram zijn er een elektrische tram, een bergtramlijn, een lijntje door een bergdal en een 3 ft-spoorlijn waar stoomlocomotieven de dienst uitmaken. Van deze Isle of Man Railways, Raad Yiarn Vannin op zijn Mans, rijdende van Douglas naar Port Erin is links het embleem:

Het oud-griekse driebenig symbool triskelion of triskeles is veel op Man te vinden en staat voor onverzettelijkheid en vrijheidszin. ‘Hoe je het symbool ook draait of keert, knielen zullen deze benen nooit’ heet het, maar zijn deze drie benen niet alle drie reeds geknield? Het rechter embleem is van de elektrische tram die van Douglas naar Ramsey rijdt.

Tot slot nog een embleem uit verre streken, van het trambedrijf in Adelaide in Zuid-Australië:

The Municipal Tramway Trust exploiteerde lange tijd één lijn, van Adelaide naar Glenelg aan de kust. Dit was de enige die in dienst bleef na opheffing in 1958 van alle overige tramlijnen in de stad. Gelukkig is deze enig overgebleven tramlijn de laatste jaren verlengd richting stad en daardoor meer levensvatbaar en is er ook nieuw materieel aangeschaft. Zien we iets van een anker in dit embleem, van­wege het eindpunt aan de kust?

Alle embleemfoto’s zijn gemaakt door de auteur: Ciril van Hattum.

---

Brugopening: een hele puzzel

“Als aanvulling op het zeer lezenswaardige artikel van Jan Roos bijgaand een foto van de legpuzzeldoos uitgegeven ter gelegenheid van het uitnemen van de Baanhoekbrug te Sliedrecht ten behoeve van de doorvaart van het motorschip Prinsendam op 3 november 1973. Het is een legpuzzel van 1000 stukjes, 53×75 cm. Penn & Bauduin was een zeer gerenomeerde bruggenbouwer die veel voor NS werkte.”

Aldus Jaap van den Berg die deze foto’s stuurde. Hij is er nooit aan toegekomen om de puzzel uit te leggen: de doos zat nog dicht. Speciaal voor het maken van een foto van de binnenkant van het deksel heeft Jaap, net als Jan Roos een geboren Dordtenaar, de verzegeling verbroken. “Zo zie je maar weer dat elk verhaal weer onverwachte wendingen heeft en leidt tot onvermoede ont­dek­kingen.”

---

Spoorraadsel (laatste aflevering)

Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoor­weg­­museum, heeft ons sinds november 2018 elke maand een vraag voorgelegd over een voorwerp uit de museumcollectie. Bijna altijd waren er binnen de NVBS enkele kenners die meer over zo’n voorwerp wisten te vertellen. Omdat Tuur niet meer bij het Spoorwegmuseum werkt, is aan deze rubriek (voorlopig?) een eind gekomen.

Het object dat we vorige maand lieten zien is over­duidelijk een snelheidsmeter. Maar de vraag was: waar komt deze vandaan, waarvoor werden deze meters gebruikt? Ton Bötticher mailt dat de Deuta-snelheidsmeter werd gebruikt in stoomlocomotieven. Een nauwkeurige beschrijving is te vinden in De locomotief van Harterink en Mook, 5e druk, blz. 302 en 303. Daarin staat dat de meter toegepast werd in Pruisische locomotieven en in de laatste HSM-locomotieven. Gerrit van Straaten en Sjaak Ossebaar melden dat deze meters ook werden gebruikt in ander materieel, zoals het elektrische materieel ’24 en ’40. Bernard Heijne suggereert om voor meer informatie de nog steeds bestaande fabrikant Deuta te benaderen.

Gasmeter

Ton Bötticher komt ook nog even terug op de gasmeter uit het vorige nummer. In het boek van Steinkamp over de houten rijtuigen bij de NS is een heel hoofdstuk gewijd aan de verlichting van de rijtuigen (blz. 19-22). Hij gaat uitgebreid in op Pintschgas. Op bladzij 20 staat een schema van de voorzieningen voor de gas­verlichting. Daarbij is geen verbruiksmeter getekend, alleen een drukmeter om te zien of er nog voldoende gas aanwezig was in het reservoir. De conclusie van Ton is dat het apparaat op de foto alleen gebruikt werd in de werkplaats bij het afstellen van de lampen. Vandaar vermoedelijk ook die uitklapbare pootjes, zodat het apparaat op verschillende ondergronden stevig neergezet kon worden.

---

Reddingsoperatie TEE-treinstel

Het Nederlands Transport Museum (NTM) heeft op 19 mei 2021 het historische TEE-treinstel geïnspecteerd dat in Amsterdam op het emplacement Dijksgracht staat. Sinds december 2020 is het NTM de eigenaar van dit iconische treinstel, dat uiteindelijk een plaats zal krijgen op de nieuwe locatie van het museum in Nieuw-Vennep. De TEE-trein heeft al jaren niet meer gereden en moet van de Dijksgracht verdwijnen omdat ProRail hier een bouwproject gaat uitvoeren.

Door de lange stilstand in de buitenlucht heeft het weer invloed gekregen op de technische conditie van het treinstel. Daarom moeten werkzaamheden aan de trein worden uitgevoerd zodat deze weggesleept kan worden. Daarbij krijgt het NTM ondersteuning en medewerking van ProRail, Mooijspoor en Q-Rail.eu. De twee laatstgenoemde hebben al in 2017 voor de Stichting Hondekop met succes het Benelux-Hondekoptreinstel van de Belgische spoorwegen verworven en de overbrenging van Leuven naar Roosendaal georganiseerd.

Het Nederlands Transport Museum roept op om het project van de TEE-trein financieel te ondersteunen en heeft daartoe een crowdfunding-actie opgezet.

Quintus Vosman

Opslaglocatie gezocht

Het NTM is op zoek naar een tijdelijke opslaglocatie voor de rijtuigbakken die binnenkort van de Dijksgracht moeten verdwijnen. Zo mogelijk overdekt, met ruimte voor minstens vier bakken, en het liefst gesponsord… Het gaat om een periode van 2 tot 3 jaar. Heb jij een tip? Mail dan naar hans.altena@sntm.nl.

Actie ‘banken voor banken’

Wie graag een echte treinbank uit een Plan V of T thuis wil hebben, moet snel even kijken op deze Facebook-pagina.

Meer lezen

Lees ook het artikel over de Trans Europ Express in NVBS Actueel, januari 2021.

---