De tram van Valenciennes en enkele andere lijnen van de CEN

Les tramways de Valenciennes

De tram in Valenciennes was in 2018 het onderwerp van een vakantietip in NVBS Actueel. In 2019 verscheen over de geschiedenis van deze tram een boek: Les tramways de Valenciennes & les lignes rurales des C.E.N. au temps de la vapeur (zie rechterkolom).

Het eerste hoofdstuk geeft een beschrijving van de ontwikkeling van het stoom­tramnet rond Valenciennes door de Chemins de fer Économiques du Nord (CEN) vanaf 1881. Dit net had aan het begin van de 20e eeuw een lengte van ongeveer 60 km bereikt, maar na de Eerste Wereldoorlog was 85% daarvan vernield en pas begin 1920-er jaren kon een aantal lijnen heropend worden. Het hoofdstuk wordt besloten met gedetailleerde tekeningen van de Tubize-loco­mo­tieven en de personenrijtuigen.

Daarnaast bezat de CEN een aantal geïsoleerde lijnen in Noord-Frankrijk en de Pas-de-Calais die in hoofdstuk 2 besproken worden. In Noord-Frankrijk waren dat de lijnen Saint-Amand-les-Eaux – Hellemmes (32 km – 1896-1932), Armentières – Halluin (25,9 km – 1895-1935) en Lens-Frévent (54 km – 1895-1948). In de Pas-de-Calais waren dat de lijnen Boulogne – Bonningues (44 km – 1900-1935) en Boulogne – le Portel (4 km).

Een deel van die vroegere lijn Lens – Frévent, die al bijnaam “Le Tortillard” had, maakt ook deel uit van een gelijknamige lusvormige ongeveer 20 km lange wandeling ten zuiden van Lens: Le Tortillard.

De voormalige spoorlijn Lens – Frévent. Bron: lelensoisnormandtome7.unblog.fr

De wandeling “Le Tortillard”. Bewerking van www.agglo-lenslievin.fr/wp-content/uploads/2017/02/letortillard.pdf.

Het voormalige station van Villers-au-Bois (links) en de gerestaureerde halte van Carency op 08.09.2021 (rechts). Foto’s: Frits van Buren.

Het station van Ablain-Souchez in bedrijf (links – bron: lelensoisnormandtome7.unblog.fr) en op 08.09.2021 (rechts – foto: Frits van Buren)

De elektrificatie met 600 V gelijkspanning vanaf 1913 tot en met de verbussing in het begin van de 1960-er jaren worden beschreven in hoofdstuk 3. Ook de Tweede Wereldoorlog veroorzaakte veel schade, maar toch heeft de elektrische tram na het herstel gereden tot 02.07.1966. Vanaf 2006 begon de in hoofdstuk 4 beschreven wederopstanding van de tram resulterend in een T-vormig net met een lengte van 33 km waarop 30 Alstom Citadis 302-trams rijden.

Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de lijnen van de CEN in de departementen Haute-Savoie en Isère. In het departement Haute-Savoie was dat de lijn van Annemasse naar Samoëns met een tweetal zijlijnen – bij elkaar 75 km. Deze lijn werd geopend in 1891, geëlektrificeerd in 1932 en gesloten in 1959. In het departement Isère werd van 1891-1897 een lijn van 68 km aangelegd tussen Vienne en Charavines met een zijlijn van 17 km naar Voiron. Deze lijn werd gesloten in 1937.

Tenslotte exploiteerde de CEN in het departemnent Isère tussen 1897 en 1902 een lijn van Grenoble naar Veurey. In 1902 werd deze lijn verkocht aan de Société Grenobloise de Tramways électriques (SGTE) en in 1905 geëlektrificeerd. Tot 1954 vond op deze lijn goederenvervoer plaats.

Een plan voor een 65 km lange lijn lijn van Voiron naar Veurey, waarmee een verbinding tussen Vienne en Grenoble zou ontstaan, is slechts voor een klein deel van 12 km gerealiseerd.

Tenslotte wordt in een tweetal Annexes uitvoerig aandacht geschonken aan de veelal gebruikte van de Société Métallurgique de Tubize afkomstige stoom­loco­mo­tie­ven en aan het rollend materieel.

Het sterke punt van dit boek is het grote aantal interessante foto’s (in veel gevallen afkomstig van ansichtkaarten) uit de tijd van stoom- en elektrische tram. Helaas zijn de meeste foto’s niet voorzien van een datum.

Een voorbeeld van de talrijke foto’s. Saint-Amand-les-Eaux in de tijd van de stoomtram.

De kaarten in het boek zijn veelal getekend door de auteur. Enerzijds be­won­der­ens­waar­dig, maar soms zijn deze wat lastig te interpreteren.

De lijn Lens – Frévent als voorbeeld van de door de auteur getekende kaarten.

De tram van Valenciennes tegenwoordig

Foto: Frits van Buren.

Tot slot een meer recente foto: een tram van lijn T1 voor het station van Valen­ciennes op 17 januari 2018. Lees meer over de tram van Valenciennes in de huidige tijd.

Frits van Buren