Een bijzondere constructie uit de negentiende eeuw

De scheepsliften van het Canal du Centre

In aansluiting op zijn bezoek aan het Centre de la Gravure et de l’Image imprimée (zie vorige nummer) nam Frits van Buren een kijkje bij de scheepsliften van het Canal du Centre.

Via de technologie zijn de spoorwegen ook gerelateerd aan een andere bij­zonder­heid in de omgeving van La Louvière: de scheepsliften van het Canal du Centre. Een bezoek aan het Centre de la Gravure et de l’Image imprimée kan goed gecombineerd worden met een bezoek aan deze scheepsliften.

De ligging van het Centre de la Gravure et de l’Image imprimée in La Louvière en het Canal du Centre (bewerking van Open Streetmap).

Het in de tweede helft van de 19e eeuw gegraven Canal du Centre moest Sambre en Schelde verbinden. Een serieuze complicatie was het hoogteverschil van 66 meter over 6 km tussen Houdeng-Goegnies en Thieu. Als oplossing hiervoor werd de bouw van vier scheepsliften gekozen, waarmee één keer 15,4 meter en drie keer 16,9 meter overbrugd worden.

Deze scheepsliften werden tussen 1888 en 1917 gebouwd – nr. 1 bij Houdeng-Goegies en nr. 4 bij Thieu – en bestaan ieder uit twee bakken van 43,0 x 5,8 x 3,15 meter die elk rusten op een grote zuiger in een hydraulische cilinder. Deze cilinders staan als communicerende vaten met elkaar in verbinding waarbij de bakken een tegengestelde beweging uitvoeren. In elke bak paste een schip van 350 ton (een zogenaamde spits). Bij elke scheepslift staat ook een pomp/ machinegebouw.

Het principe van de oude scheepsliften. Tekening: Ludwig Dupas – Wikipedia, CC BY-SA 4.0.

Tussen 1982 en 2002 werd de scheepslift van Strépy – Thieu gebouwd in een breder kanaal dat was aangelegd parallel aan het oude kanaal. Deze scheepslift overbrugt in een keer het hoogteverschil van 73,15 meter en vervangt de vier oude hydraulische liften van Canal du Centre en twee sluizen.

Er zijn twee bakken die onafhankelijk van elkaar opereren. Elke bak is 118,6 meter lang, 16,5 meter breed en 8 meter hoog. De bakken zijn geschikt voor schepen tot 1350 ton en het leeggewicht van een bak is 2200 ton. Gemiddeld staat er zo’n 3,75 meter water in de bak en afhankelijk van de hoeveelheid water in de bak ligt het totaalgewicht tussen de 7200 en 8400 ton. Elke bak is ver­bonden aan acht grote contragewichten met in totaal een vergelijkbaar gewicht. De contragewichten en de bak zijn verbonden met 144 dikke staalkabels.

De bouw van deze scheepslift kostte omgerekend 650 miljoen euro waarbij in het kader van de zogenaamde wafelijzerpolitiek (gelijke bedragen voor Wallonië en Vlaanderen) een gelijk bedrag beschikbaar was voor een uitbreiding van de haven van Zeebrugge.

Scheepslift nr. 1 te Houdeng-Goegnies werd begin 2002 zwaar beschadigd toen een opgehaalde sluisdeur op een binnenschip viel dat juist de liftbak verliet. Het binnenschip de “Phimar” plooide daarbij. De lift werd pas in mei 2011 opnieuw geopend voor de scheepvaart. In december 2021 bevonden beide bakken van de scheepslift nr. 4 in Thieu zich op het onderste niveau, waardoor een volledige doortocht niet meer mogelijk is.

Sinds 1998 behoren de oude scheepsliften tot het Unesco-werelderfgoed.

De geplooide “Phimar” na het ongeval in 2002.

Een jaaglocomotief in juli 2004.

Scheepslift nr. 4 bij Thieu. Een overzicht met links het pomp/machine-gebouw (boven), de zuidelijke nu lege bak (links onder) en de noordelijke nu lege bak (midden onder) op 12.12.2021. Rechts onder scheepslift nr. 2 in juli 2004. Op deze foto is de positie van de twee bakken goed zichtbaar.

De scheepslift bij Strépy op 12.12.2021 vanaf het jaagpad langs het oude kanaal (links) en een van de twee bakken van die scheepslift in juli 2004 (rechts).

In Noord-Frankrijk bij Arques ten oosten van St. Omer bevindt zich ook nog een dergelijke scheepslift. Die vormde tezamen met de Chemin de Fer Touristique de la Vallée l’Aa (CFTVA) het onderwerp van een artikel in NVBS Actueel van juli 2018.

Tekst en foto’s (tenzij anders vermeld): Frits van Buren