Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

Hansestädte unter Dampf

Ton Pruissen präsentiert: So was sie damals, die Deutsche Bundesbahn – Teil 2

Dvd. Duur: 52 minuten. Uitgave: Nord-Süd Express. Artikelnummer: 468-9002. Prijs: € 16,80

Het spoor in het noorden van West-Duitsland was in de jaren 50 nog geheel aangewezen op stoomtractie. Alleen de S-Bahn in Hamburg was in die tijd geëlektrificeerd met 1200 Volt gelijk­spanning. Zoals eerder in deze rubriek uitgelegd liepen de grote lijnen van Hamburg en Bremen nu naar het zuiden, bijvoorbeeld via Osnabrück naar het Roergebied, in plaats van naar Berlijn. In de jaren 60 reden hier de zwaarste Duitse stoomlocomotieven, zoals de Baureihe (BR) 01.10 voor de D-treinen en BR 44 voor de goederentreinen.

Ton Pruissen was in de tweede helft van de jaren 60 gestationeerd in de kazerne Seedorf tussen Bremen en Hamburg en is een groot liefhebber van stoomtreinen. Hij ging in die tijd veel op stap (in uniform!) om Duitse stoomtreinen te filmen. Deze dvd laat beelden uit die periode zien, evenals beelden van enkele andere NVBS’ers en Duitse liefhebbers.

We beginnen de reis in Hengelo met een groep NVBS’ers in 1956, waaronder Hans van Engelen, en stappen in de Holland-Scandinavien Express, getrokken door een BR 03. Als we aankomen in Hamburg reizen we eerst met de Hochbahn naar Barmbek en gaan we terug met de nieuwe S-Bahn naar Hamburg Hbf. Daar is alles stoom! Pruisische locs (BR 38, 78) rijden personentreinen met drie-assige coupérijtuigen en de BR 93 rangeert met lege treinen. D-treinen vertrekken met BR 01.10 en BR 03.

In 1968 gaat Ton naar Hamburg Bergedorf. Daar rijdt BR 78 met trek-duwtreinen naar Aumühle en Büchen. Ton mag mee, in uniform werd hem nooit iets geweigerd. We zien ook Oost-Duitse stoomlocs onderweg van/naar Berlijn. Vervolgens bezoeken we Bahnbetriebswerk (Bw) Hamburg-Altona, met zijn karakteristieke watertoren uit de jaren 50 en dubbele draaischijven. Hier rijden de stoomlocs af en aan, zelfs de DR BR 01.5 komt hier. Wat toen nog gastarbeiders werden genoemd doen de vieze klusjes in het depot. Het oude stationsgebouw van Altona is tegenwoordig een lelijke shopping-mall, maar de watertoren is nu een monument!

Op naar Hamburg Hauptbahnhof (Hbf). Hier zie we D-treinen naar het noorden en zuiden aankomen en vertrekken, getrokken door BR 41 en 01.10. Daarna vervolgen we de rit naar Bremen. In Rotenburg kijken we naar beelden van langs denderende zware reizigerstreinen (BR 01, 01.10 en 03). Lange goederentreinen komen voorbij (BR 44, 50) soms met dubbeltractie, maar in 1968 is het einde in zicht. De masten staan al klaar voor de elektrificatie. In 1968 is station Bremen Hbf al deels onder de draad. We bezoeken nog het Bw, waar een BR 01 een slippartij laat zien voor de cineast, die daar echt niet om had gevraagd!

In 1970 waren alle besproken lijnen onder de draad, maar dichterbij Nederland hield de stoomloc nog tot 1977 stand tussen Rheine en Emden.

De beelden op deze dvd zijn zwart/wit met één uitzondering. Commentaar is in Duits door Ton Pruissen. Zoals uit het bovenstaande verhaal blijkt, is e.e.a. geografisch georganiseerd. Voor de stoomliefhebber is dit meer dan 50 minuten volop genieten.

Bestellen via de webshop

EK-Special 149 Vogelfluglinie

Über den Fehrmansund nach Skandinavien

Door diverse auteurs (redactie EK). 100 blz. 21 x 28 cm. 104 zw/w foto’s en 94 kleurenfoto’s. 7 kaarten. Uitgave: Eisenbahn Kurier (2023). Art.nr. 030-1060. Prijs: € 13,90.

Door de deling van Duitsland en Berlijn in Oost en West in 1949 ontstond er een grote verandering in de vervoersstromen in de beide landen. In het westen werden de noord-zuidverbindingen daardoor veel belangrijker dan de verbindingen naar Berlijn. Ook de spoorverbindingen van en naar Scandinavië veranderden en de route naar Denemarken, Zweden en Noorwegen liep nu via Hamburg.

Begin jaren 50 bestond de keuze tussen de omweg via Flensburg, Fredericia en Nyborg naar Kopenhagen met oversteek van de Grote Belt of de kortere route via Lübeck en Groβenbrode met de veerboot naar Gedser en verder naar Kopenhagen. Deze laatste route werd in 1963 enorm verbeterd door de nieuwe spoorlijn naar Puttgarden op het eiland Fehmarn. Met een nieuwe brug over de Fehmarnsund en een veel kortere veerbootverbinding naar Rødby op Lolland over de Fehmarnbelt plus een nieuwe spoorlijn naar Nykøbing ontstond een veel snellere route naar Kopenhagen, bekend als de Vogelfluglinie omdat deze route de voorkeur had van trekvogels.

De lijn was dan ook de trots van de Deutsche Bundesbahn: alles was nieuw en modern. Stoomlocomotieven werden hier niet getolereerd! Dat zou zo blijven totdat de vaste verbinding over de Grote Belt in 1997 werd geopend en de spoorlijn over Frederica een half jaar later doorgaand was geëlektrificeerd. Daardoor was de grote omweg aanzienlijk sneller geworden en waren de glorietijden van de Vogelfluglinie voorbij.

Deze EK-Special belicht de historie van deze internationale verbinding tussen Duitsland en Denemarken. Begonnen wordt met een historische inleiding omdat vooral de Duits-Deense oorlog uit 1864, toen Denemarken de gebieden Sleeswijk, Holstein en Lauenburg verloor, van belang is voor de ontwikkeling van de Vogel­flug­linie. Daardoor was een volledig Duitse route naar Oldenburg en Fehmarn mogelijk.

Er werden echter vooralsnog in het gebied alleen lokale spoorwegen gebouwd. Het volgende hoofdstuk behandelt daarom de Kreis Olderburger Eisenbahn en is geschreven door de Duitse kenner van lokaalspoor: Gerd Wolff. Pas in 1941 toen Denemarken en Noorwegen bezet waren, was er weer echt belangstelling voor een doorgaande route. Maar verder dan enige dijklichamen en een viaduct kwam men niet. Het lokaalspoorverkeer naar Heiligenhafen en het eiland Fehmarn in DR en DRB tijd wordt gedetailleerd beschreven in het volgende hoofdstuk “Die kleine Vogelfluglinie”. In 1949 werd begonnen aan een spoorveer tussen Groβenbrode Kai en Gedser in Denemarken. Deze ontwikkeling worden uitgebreid behandeld in het hoofdstuk “Interimslösung”.

Vanaf bladzijde 60 gaat het dan over de “echte” Vogelfluglinie. Eerst over de bouw van de brug en de veerhaven Puttgarden, daarna over de Duitse exploitatie van de lijn naar Puttgarden tussen 1963-2022. Er zijn twee aparte, vrij korte, hoofdstukken over de spoorveren. In de Special zijn tabellen opgenomen van (internationale) treinsamenstellingen voor de jaren 1955/65/75/85 en 1995. Bijzonder interessant zijn de sporenschema’s van de veerhavens en andere belangrijke stations.

Dit is een zeer boeiende Special, boordevol informatie, die ook zeer nuttig is – en een inspiratie – voor modelbouwers. Een absolute aanrader!

Bestellen via de webshop

I Tram a Torino / Tramways in Turin

Door Roberto Cambursano en Luca Giannitti. 160 blz. 21 x 21 cm. 10 z/w foto’s. 93 kleurenfoto’s. 38 tekeningen. 6 kaarten. Uitgave: Associazione Torinese Tram Storici (2022). Artikelnummer 155-1001. Prijs: € 25,95.

In de vorige boekenrubriek is al betoogd dat alles in Amerika eerder gebeurt. Dat was ook het geval met het afschaffen van de lopende conducteur in elektrische trams.

In 1915 diende de uitvinder Peter Witt, een Amerikaan met Duitse wortels en een echte ‘self-made’ man, zijn octrooi-aanvraag in bij het Amerikaanse ‘US Patent Office’ voor een systeem met vaste conducteurs­zitplaats en een bufferruimte voor instappende passagiers. Daardoor kon de wachttijd bij een halte aanzienlijk worden verkort. Een gescheiden balkon was bij deze opzet niet meer mogelijk en daarom moest de wagenbak uit staal worden vervaardigd. Dit tramtype werd in Europa het eerst in Milaan toegepast en wel in 1927. Andere Italiaanse steden volgden: Turijn in 1932. Zo was Italië het eerste land in Europa met ‘moderne’ trams volgens de definitie van Frits van der Gragt (zie hieronder).

Dit boek is in 2022 gepubliceerd door de Associazione Torinese Tram Storici (ATTS) ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de tram in Italië in 2021. De eerste paardentram reed op 29 december 1871 in Turijn. De ATTS is opgericht in 2005 om historische trams in Turijn te laten rijden maar geeft ook boeken uit over de geschiedenis van de tram. Daarbij wordt breder gekeken dan alleen Turijn en dat verklaart waarom aantal titels in het Engels zijn of in twee talen, Italiaans en Engels, zoals dit boek.

Het eerste hoofdstuk geeft de historie van de tram in Turijn, gevolgd door een tabel met het materieeloverzicht van de ATM tot heden en kaarten van het net. Vanaf bladzijde 29 wordt ingegaan op de historische ringlijn 7 en de tandrad­tramlijn tussen Sassi en Superga. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van het museummaterieel in Turijn dat niet alleen uit deze stad afkomstig is, maar ook uit Rome, Bologna, Trieste, Milaan en München. Het grootste deel van het boek beschrijft de tramtypen, zowel historisch als heden­daags. Dit deel eindigt met de ‘Flotta Moderna’, meer specifiek met de serie 8000 van Hitachi Rail die nog in levering is.

Bestellen via de webshop

Uit de NVBS-bibliotheek

De ontwikkeling van de moderne tram in Europa van 1927 tot heden door F. van der Gragt, Wyt, 1972

NS Mat‘36-treinstel 252

1938-2023: 85 jaar geschiedenis van een fenomeen

Door Harry Peters. 160 blz. Uitgave: Uquilair (2023). Art.nr. 016-0101. Prijs: € 34,90.

De uitgever schrijft: “Op 15 mei 2023 is het vijfentachtig jaar geleden dat de elektrificatie van het Middennet, de spoor­lijnen vanuit Utrecht naar Amsterdam, Arnhem, Eindhoven en Gouda-Den Haag/Rotterdam is afgerond. Voor de elektrische exploitatie van de reizigers­dienst op deze spoorlijnen bestelt de NS bij Werkspoor in Utrecht, Allan in Rotterdam en Beijnes in Haarlem negentig trein­stellen: drieënvijftig tweewagen­trein­stellen en zevenendertig driewagen­trein­stellen. Deze worden in recordtempo, binnen twee jaar, gebouwd en zijn allemaal afgeleverd op het moment dat het nieuwe spoor­boekje op 15 mei 1938 van kracht wordt. Van deze negentig treinstellen is één tweewagentreinstel, de 252, bewaard gebleven. Deze 252 is in 1942 van een middenrijtuig voorzien en omgenummerd in 418. In 1966 bij de aflevering van de eerste series Plan V-treinstellen dreigt een nummerdoublure te ontstaan; de 418 krijgt daarom het nummer 440. Als 440 rijdt het treinstel op 30 september 1968 de laatste rit in de reizigersdienst op de Hofpleinlijn. Een eerder idee van NS om de 440 daarna als proeftreinstel met thyristorbesturing uit te rusten gaat niet door en sloop dreigt. Dankzij een aantal Mat ’36-liefhebbers is de 252 uiteindelijk toch bewaard gebleven en wordt het in de collectie van de mede daartoe opgerichte STIBANS opgenomen. Vanaf dat moment leidt de 440 een zwervend bestaan en verblijft, noodgedwongen, op verschillende spoorlocaties in Nederland. In 2009 draagt de STIBANS het treinstel in eigendom over aan het Spoorwegmuseum in Utrecht. In dit 160 bladzijden tellend boek leest en ziet u de geschiedenis van de 252 vanaf de bouw in 1937 tot begin 2023.”

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

De Blauwe Tram Leiden – Katwijk – Noordwijk

Door Dick van der Spek. 324 blz. A4. 320 foto’s. Uitgave: Uitgeverij Nostalgie (2023). Art.nr. 015-0103. Prijs € 44,95.

Geschiedenis van de tramlijnen van de NZH (de ‘Blauwe Tram’) in en rondom Leiden, Katwijk en Noordwijk.

In het boek komen de volgende onderwerpen aan bod: De Rijnlandsche Stoomtramweg Maatschappij. De exploitatie in de beginjaren. De kustlijnen van de Noord-Zuid-Hollandsche Tramweg-Maatschappij. De stadsdienst Leiden en de kustlijnen 1911-1914. De periode van de Eerste Wereldoorlog. De kustlijnen tijdens het interbellum. De periode van de Tweede Wereldoorlog. Bevrijding, periode van herstel. Spoor­weg­werken in Leiden. De periode 1950-1957. De laatste jaren 1958-1961. Bijlagen: fabrieksnamen, tekeningen, maatschappijnamen.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Leo de Jong